Τι μπορούμε να κάνουμε μπροστά στην επιστράτευση; Τι σημαίνει «πατριωτικό καθήκον» σε μια χώρα που διεξάγει έναν εγκληματικό πόλεμο; Σχόλια έξι Ρώσων ανδρών και γυναικών για τις επιλογές τους και τις ιδέες τους για τον πατριωτισμό.
Ξένια, επαγγελματίας γιατρός, 30 ετών:
Εργάζομαι στον ιατρικό τομέα. Έμαθα ιστορία μόνο στο σχολείο και διαβάζω κυρίως επαγγελματική βιβλιογραφία. Έτσι, ήμουν πάντα σχετικά απολίτικη και απλώς παρατηρούσα τα πάντα χωρίς να συμμετέχω, αλλά τώρα πιστεύω ότι αυτό ήταν το μεγάλο μου λάθος. Όταν, στις 24 Φεβρουαρίου, ανακοινώθηκε ότι η Ρωσία ξεκίνησε μια «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», σοκαρίστηκα, αλλά προσπάθησα να βάλω στην άκρη τα συναισθήματά μου και να σκεφτώ. Την αποκαλούσαν «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», αλλά ήταν σαφές ότι θα υπήρχαν απώλειες μεταξύ των αμάχων. Η ηγεσία της χώρας ανέλαβε την ευθύνη για το έγκλημα στο όνομα κάποιων στόχων, αλλά ποιων στόχων; Δεν μπόρεσα να βρω απάντηση.
Αηδίασα ακόμη περισσότερο όταν η προπαγάνδα προσπάθησε να εξηγήσει γιατί η Ρωσία ξεκίνησε τον πόλεμο. Πρώτα έγινε λόγος για «αποναζιστικοποίηση», μετά για «βιολογικά εργαστήρια», μετά για «προστασία του λαού του Ντονμπάς», και τώρα διακηρύσσουν την «προστασία των εξωτερικών συνόρων» ως εθνική ιδέα. Αυτός ο επαναπροσδιορισμός με τρόμαξε και συνειδητοποίησα ότι προσπαθούσαν να με ξεγελάσουν. Κάποιοι γνωστοί μου πέρασαν από μια αντίστροφη μεταμόρφωση. Στην αρχή ήταν κατά του πολέμου, αλλά σταδιακά άρχισαν να τον αποδέχονται υπό την επίδραση της προπαγάνδας. Αυτή η διαφορά με εξέπληξε.
Πιστεύω ότι ο πόλεμος είναι σαν οποιοδήποτε άλλο έγκλημα: μπορείτε να βρίζετε, μπορείτε να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας, αλλά από τη στιγμή που έχετ χρησιμοποιήσει σωματική βία, αυτό είναι ποινικό αδίκημα. Ανεξάρτητα από το τι λένε για τον κίνδυνο του ΝΑΤΟ στα σύνορά μας, δεν υπήρξε καμία επίθεση στη Ρωσία. Η δικαιολογία ότι η Ρωσία έκανε ένα «προειδοποιητικό χτύπημα» δεν με πείθει. Λένε ότι προστατεύουμε την πατρίδα μας, αλλά οι Ουκρανοί είναι πραγματικά αυτοί που προστατεύουν την πατρίδα τους.
Είμαι στρατεύσιμη αλλά δεν θέλω να εμπλακώ στον πόλεμο. Είμαι γυναίκα, γιατρός, περιορισμένης επιλεξιμότητας. Κάποιες γυναίκες της ειδικότητάς μου επιστρατεύονται τώρα, αλλά αυτή η επιλογή μοιάζει τυχαία. Δεν καταλαβαίνω τα κριτήρια αυτής της απόφασης. Έτσι δεν ξέρω αν και πότε θα μου έρθει το χαρτί της κλήσης. Δεν εγκαταλείπω τη χώρα και τον εργασιακό μου χώρο, αλλά δεν καταλαβαίνω γιατί έχω πάρει αυτή την απόφαση. Ίσως αισθάνομαι υπεύθυνη για όλα όσα συνέβησαν στη Ρωσία κατά τη διάρκεια της ζωής μου. Σκοπεύω να σαμποτάρω την επιστράτευση όσο το δυνατόν περισσότερο. Δεν σκέφτομαι να πάω στα συλλαλητήρια γιατί δεν πιστεύω ότι έχουν αποτέλεσμα: ο κόσμος φοβάται και φοβάμαι κι εγώ. Θα αποφασίσω τι θα κάνω στη συνέχεια αν χρειαστεί να υπογράψω κλήτευση. Δεν καταλαβαίνω πώς μπορεί κάποιος να πάει απλά εκεί και να σκοτώσει, αλλά αυτό αποκλείεται, αφού δεν θα επιστρατευτώ ως στρατιώτης. Το επάγγελμά μου προϋποθέτει να βοηθάω τους ανθρώπους ανεξάρτητα από την πλευρά που επιλέγουν να πολεμήσουν και τις απόψεις τους. Αυτό το ηθικό δίλημμα είναι πιο περίπλοκο.
Ελπίζω η επιστράτευση να αποτύχει και οι Ρώσοι να αρνηθούν να διαπράξουν εγκλήματα και να ενδώσουν. Λυπάμαι για τα ανεκπαίδευτα παιδιά που θα ριχτούν στην πρώτη γραμμή, ανεξάρτητα από τις απόψεις τους. Ελπίζω ότι παρά το δίκαιο μίσος, οι Ουκρανοί αξιωματικοί δεν θα συμπεριφερθούν σκληρά στους αιχμαλώτους. Και οι ρωσικές αρχές θα λογοδοτήσουν για τα εγκλήματά τους.
Θεωρώ τον εαυτό μου πατριώτισσα και, κατά τους όρους των ρωσικών αρχών, τα προσωπικά μου «συνδετικά στοιχεία» είναι η θρησκεία και οι ρίζες. Οι αγαπημένες μου γιορτές είναι τα Χριστούγεννα και το Πάσχα. Με εξέπληξε το γεγονός ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία υποστήριξε τον πόλεμο. Η ημέρα της νίκης και η μνήμη του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου ήταν πάντα πολύ σημαντικές για μένα. Παρόλα αυτά, συνειδητοποιώ πόσο λανθασμένη ήταν η άποψή μου: Ωραιοποιούσα την ηρωική πράξη, ενώ θα έπρεπε να τη θεωρήσω τραγωδία, μια σκοτεινή περίοδο της ιστορίας μας. Νομίζω ότι ο σημερινός πόλεμος ξεκίνησε εξαιτίας των πολιτικών φιλοδοξιών μιας ομάδας ανθρώπων και κανένας από αυτούς δεν είναι ωφέλιμος για τη χώρα μου. Η προπαγάνδα έχει διαφθείρει οτιδήποτε μου είναι αγαπητό για να δικαιολογήσει αυτά τα εγκλήματα. Δεν μου έχει απομείνει τίποτα.
Ντιμίτρι, δικηγόρος, 32 ετών:
Είχα αρνητικά συναισθήματα για τον πόλεμο από την αρχή και συνειδητοποίησα ότι τελικά θα κατέληγε σε επιστράτευση. Δεν συμμετείχα στις διαδηλώσεις, αλλά μίλησα με τους συναδέλφους μου, τους γονείς και τους γνωστούς μου. Δεν έκρυψα τη θέση μου από κανέναν. Ήταν δύσκολο να μιλήσω με την παλαιότερη γενιά, αλλά τώρα ακόμη και αυτοί παρατηρούν την αναντιστοιχία μεταξύ των ρεπορτάζ στην τηλεόραση και της πραγματικότητας.
Δεν υπηρέτησα στο στρατό, αλλά είχα στρατιωτική εκπαίδευση παράλληλα με το πτυχίο μου. Είμαι έφεδρος ανθυπολοχαγός, άρα υπόκειμαι στην επιστράτευση. Ήδη από τις 21 Σεπτεμβρίου κατέληξα στο συμπέρασμα ότι η επιστράτευση θα μπορούσε να με επηρεάσει. Όταν τα μέσα ενημέρωσης μετέδωσαν ότι ο πρόεδρος και ο υπουργός Άμυνας επρόκειτο να απευθυνθούν στο έθνος, δεν είχα αυταπάτες ότι θα έλεγαν κάτι καθησυχαστικό. Βρήκα και έκλεισα εισιτήριο για την Τουρκία και μόλις άκουσα τη λέξη «επιστράτευση», πάτησα το κουμπί και πλήρωσα. Ξόδεψα πολύ λίγα χρήματα για το εισιτήριο και το πλήρωσα κυρίως με τα αεροπορικά μίλια που είχα συγκεντρώσει. Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς αυτή την ιστορία, διότι τώρα τα εισιτήρια κοστίζουν μια περιουσία, αν υπάρχουν καθόλου. Οι φίλοι μου αναγνωρίζουν κι αυτοί ότι πρέπει να φύγουν, αλλά αυτή τη στιγμή είναι πολύ πιο δύσκολο.
Η αναχώρηση δεν ήταν εύκολη. Έπρεπε να θυσιάσω πολλά. Έχω ένα σπίτι, μια γυναίκα, ένα μωρό και μια δουλειά που προϋποθέτει την παρουσία μου στη Ρωσία. Αλλά όταν έπαιρνα αυτή την απόφαση, μόνο μια σκέψη περνούσε από το μυαλό μου: «Πρέπει να μείνεις ζωντανός». Η σύζυγός μου με υποστήριξε και με ενθάρρυνε να φύγω. Δεν ξέρω για πόσο καιρό δεν θα μπορώ να δω την οικογένειά μου.
Είμαι δικηγόρος, αλλά δεν πιστεύω ότι μπορείς να υπερασπιστείς τον εαυτό σου ενάντια στην επιστράτευση με νομικά εργαλεία. Στη Ρωσία, ό,τι αφορά πολιτικά ζητήματα βρίσκεται εκτός νόμου. Φυσικά, οι αρχές προσπαθούν να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση της νομιμότητας. Αλλά το κράτος μας δεν διέπεται από το κράτος δικαίου εδώ και πολύ καιρό.
Μίλησα πολύ με τους φίλους και τους συναδέλφους μου για την επιστράτευση και την κατάσταση γενικότερα και συμφωνήσαμε ότι τίποτα καλό δεν θα βγει από αυτό. Οι ρωσικές αρχές έχουν στριμωχτεί στη γωνία και η μόνη διέξοδος γι' αυτές είναι να προσπαθήσουν να κερδίσουν με κάποιο τρόπο αυτόν τον πόλεμο. Αλλά ακόμη και αν μπορέσουν να κερδίσουν, δεν νομίζω ότι η Ρωσία θα είναι ένα φυσιολογικό μέρος για να ζει κανείς.
Η ανακοίνωση της επιστράτευσης αποθάρρυνε πολλούς ανθρώπους που υποστηρίζουν τον πόλεμο, ανάμεσα στους οποίους και οι συγγενείς μου. Ο φόβος για τα αγαπημένα τους πρόσωπα έγινε το πρωταρχικό συναίσθημα σε μια τέτοια κατάσταση, και οι γονείς μου ένιωσαν ανακούφιση όταν έμαθαν ότι είχα εγκαταλείψει τη χώρα.
Η επιστράτευση και οι εκκλήσεις να πολεμήσουμε στον πόλεμο δεν έχουν καμία σχέση με τον πατριωτισμό. Δεν υπάρχει καμία εθνική ιδέα πίσω από αυτές. Κανείς δεν χρειάζεται αυτόν τον πόλεμο. Ο πατριωτισμός έχει να κάνει με την εργασία για την ευημερία και την ελευθερία του λαού στη χώρα του. Βλέπω ότι πολλοί καλοί άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη Ρωσία και ελπίζω ότι θα μπορέσουν να επιστρέψουν όταν η κατάσταση αλλάξει και να εργαστούν για το καλό της χώρας, αν και αυτή η ιδέα φαίνεται ουτοπική αυτή τη στιγμή.
Ρομάν, μεταπτυχιακός φοιτητής, 22 ετών:
Στις 24 Φεβρουαρίου πήγα σε μια διαδήλωση. Αλλά στη συνέχεια οι φίλοι μου και εγώ αποφασίσαμε ότι ήταν καλύτερα να επικεντρωθούμε στην εκπαίδευση και να δημιουργήσουμε μια εναλλακτική ατζέντα που δεν συνέπιπτε ούτε με τον φιλελεύθερο ούτε με τον προπαγανδιστικό λόγο. Έτσι ξεκινήσαμε το podcast (διαδικτυακή ραδιοφωνική μετάδοση) «Αυτό είναι η βάση» [«Это базис»1] και προσπαθήσαμε να εμπλέξουμε στην παραγωγή του ανθρώπους από διάφορους χώρους. Συντόνισα επίσης μία από τις ομάδες της πλατφόρμας «Nomination» [«Выдвижения»] για τις δημοτικές εκλογές και ήμουν επικεφαλής του επιτελείου του υποψηφίου της «Nomination» στο Σοκόλνικι, μια περιοχή της Μόσχας. Παρόλο που η νοθεία των ψήφων μέσω της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας σχεδόν κατέστρεψε τις πιθανότητες της αντιπολίτευσης, πετύχαμε τον στόχο μας να ενώσουμε τους ανθρώπους γύρω από μια κοινωνική ατζέντα που έθεσε η αντιπολίτευση.
Η επιστράτευση άλλαξε πολλά πράγματα. Πήγα στη διαδήλωση επειδή οι δύο παιδικοί μου φίλοι από το Περμ επιστρατεύτηκαν και σύντομα θα πολεμήσουν στο μέτωπο. Για μένα, το να πάω στη διαδήλωση ήταν περισσότερο μια μορφή ψυχοθεραπείας, επειδή δεν μπορούσα να κάνω τίποτα άλλο. Καλύτερα, βέβαια, να επικεντρώσω τις προσπάθειές μου στο να βοηθήσω αυτούς που βρίσκονται σε χειρότερη κατάσταση: τους Ουκρανούς πρόσφυγες και τους βίαια επιστρατευμένους στη Ρωσία. Με συνέλαβαν, αλλά με άφησαν σχεδόν αμέσως ελεύθερο, ενώ οι άλλοι παρέμειναν υπό κράτηση όλη τη νύχτα. Το αστυνομικό τμήμα εξέδωσε χαρτί επιστράτευσης, το οποίο ήταν αναμενόμενο. Αλλά δεν έχει καμία νομική ισχύ, επειδή δεν συντάχθηκε σύμφωνα με τους κανόνες, και είναι περισσότερο για εκφοβισμό.
Επισήμως ο κίνδυνος να επιστρατευτώ δεν είναι πολύ υψηλός για μένα τώρα, επειδή ο πρόεδρος υπέγραψε διάταγμα ότι οι φοιτητές πλήρους φοίτησης στα κρατικά πανεπιστήμια δεν θα επιστρατευτούν. Δεν αποκλείω το ενδεχόμενο να εγκαταλείψω τη χώρα, αλλά μάλλον δεν θα είναι εφικτό σύντομα. Έτσι, θα προσπαθήσω να εργαστώ εξ αποστάσεως και έχω λιγότερες επαφές με τις αρχές.
Και οι δύο γονείς μου είναι γιατροί και είναι επίσης αρκετά αγχωμένοι. Δεν είναι πιθανό να επιστρατευτούν οι ίδιοι λόγω της ηλικίας τους, αλλά ανησυχούν για τους συναδέλφους τους. Οι γιατροί αντιμετώπισαν πρόσφατα μια πανδημία και τώρα στέλνονται μαζικά στον πόλεμο. Βλέπω φόβο μεταξύ των συμφοιτητών και των φίλων. Έχω οκτώ φίλους που έφυγαν από τη χώρα μετά την έναρξη του πολέμου, και τέσσερις από αυτούς έφυγαν μετά την ανακοίνωση της επιστράτευσης. Αυτοί οι συμφοιτητές που υποστήριξαν τον πόλεμο θέλουν τώρα αναβολή για σπουδές στο πανεπιστήμιο. Όταν ρωτήθηκαν αν υποστήριξαν τον πόλεμο, δεν θέλησαν να απαντήσουν. Δεν πίστευαν ότι θα τους επηρέαζε, και η φύση της υποστήριξής τους ήταν απολύτως παιδαριώδης: ήθελαν να παίξουν με τη γεωπολιτική και την εδαφική επέκταση.
Είμαι φοιτητής του τμήματος διεθνών σχέσεων και ως εκ τούτου κατάλαβα αμέσως γιατί ο Πούτιν αποφάσισε να κηρύξει επιστράτευση. Όταν πήγε στη σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης, πολλοί ηγέτες άλλων χωρών επέκριναν τις ενέργειές του και ζήτησαν τον τερματισμό του πολέμου. Με τον συνήθη τρόπο του, αποφάσισε να το πάρει σαν προσβολή και να δείξει ότι δεν θα σταματήσει και ότι θα τα καταφέρει. Η επιστράτευση είναι, αφενός, ένας τρόπος εκφοβισμού και, αφετέρου, ένα μέσο για να δείξει ότι είναι έτοιμος για συμφιλίωση. Αυτό είναι εμφανές στην άνιση ανταλλαγή αιχμαλώτων [Σημ. Στις 22 Σεπτεμβρίου η Ρωσία απελευθέρωσε 215 Ουκρανούς κρατούμενους, συμπεριλαμβανομένων πέντε κορυφαίων διοικητών του Αζόφ, με αντάλλαγμα τον σύμμαχο του Πούτιν και πρώην Ουκρανό βουλευτή Βίκτορ Μεντβέντσουκ]. Η επιστράτευση είναι απίθανο να αλλάξει την πορεία του πολέμου, διότι λόγω της κακής υποδομής και των ανεπαρκών προμηθειών οι περισσότεροι από τους επιστρατευμένους απλώς δεν θα καταφέρουν να φτάσουν στο μέτωπο. Ωστόσο, μπορεί να αλλάξει το κοινό αίσθημα, επειδή άνθρωποι που υποστήριζαν το καθεστώς έχουν ήδη αρχίσει να αναρωτιούνται γιατί ο Πούτιν στέλνει «τους δικούς μας» στον πόλεμο. Αυτό ήταν ένα τρομερό λάθος για τον Πούτιν: εισέβαλε στη μόνη σφαίρα που άφησε στους Ρώσους – την ιδιωτική τους ζωή και την ευημερία τους.
Μίλησα πολύ με ανθρώπους σε όλη τη χώρα και οι περισσότεροι από αυτούς δεν πιστεύουν πραγματικά στο «πατριωτικό καθήκον». Είναι ενδεικτικό ότι από την αρχή του πολέμου, οι λεγόμενοι στρατιώτες «εθελοντές» προσελκύονται αποκλειστικά και μόνο από την ευκαιρία να κερδίσουν πολλά χρήματα. Οι περισσότεροι ζητούν μια αξιοπρεπή ζωή και τα πατριωτικά αισθήματα εκφράζονται κυρίως σε τοπικό πλαίσιο, για παράδειγμα για την υπεράσπιση του περιβάλλοντος. Υπάρχουν, βέβαια, άνθρωποι που πιστεύουν ότι το κράτος έχει πάντα δίκιο, αλλά είναι πολύ λίγοι.
Για μένα, η πιο πατριωτική χειρονομία αυτή τη στιγμή είναι να μην εγκαταλείψω τη Ρωσία. Αν και τα σημεία αναφοράς μου έχουν χαθεί μετά την ανακοίνωση της επιστράτευσης και τώρα είμαι μπερδεμένος. Αλλά το πιο σημαντικό είναι να προσπαθήσουμε να μείνουμε ενωμένοι, να μη χάσουμε την επαφή με ομοϊδεάτες φίλους, συγγενείς ή ακόμα και μακρινούς γνωστούς. Πρέπει να αφήσουμε στην άκρη τον προσωπικό θυμό και τις μικροδιαφορές και να στρέψουμε όλο μας το μίσος προς το καθεστώς Πούτιν. Πρέπει να επεξεργαστούμε εναλλακτικά σχέδια ανάπτυξης για τη Ρωσία στο μέλλον, όταν η κοινωνία θα είναι έτοιμη να ανατρέψει το καθεστώς.