‘Heen en weer’, zo zong Drs. P al in 1973, in zijn onsterfelijke ode aan het veerpont. Heen en weer gaat het ook in het debat binnen links over Oekraïne. Zo heb ik wel wat kanttekeningen bij het opiniestuk laatst over Oekraïne van Francine Mestrum met de titel ‘De tijd is op’.

Verzet tegen de oorlogsretoriek van de NATO en de militarisering van de Europese Unie is zeker nodig. Onderhandelen met Rusland over de oorlog in Oekraïne is een goed alternatief (en achter de schermen zijn er vast contacten). De vraag is dan echter de volgende: moeten we het Westen oproepen de wapenleveringen aan Oekraïne stop te zetten, om Kyiv aan de onderhandelingstafel te dwingen? Ik dacht het niet. Francine laat die vraag in het midden.

Istanbul

Met de regelmaat van een klok wordt door vredesactivisten het verhaal afgestoft van het vredesakkoord dat in maart 2022 in Istanbul op tafel zou gelegen hebben, en dat door Kyiv onder druk van Boris Johnson zou zijn afgewezen. Volgens Francine waren de voorwaarden voor Oekraïne helemaal niet slecht. In Oekraïne dacht men daar anders over.

Volgens Oekraïne waren er niet voldoende veiligheidsgaranties. Er was ook geen akkoord over de status van de Krim en de Donbas. Een gedetailleerd verhaal over een en ander is te vinden op Raam op Rusland https://tinyurl.com/y2rw55tv

Invloed van het Westen op de houding van Oekraïne is er zeker geweest. Maar het was echt wel een beslissing van Oekraïne zelf dat er geen aanvaardbaar vredesakkoord op tafel lag. Al te dikwijls wordt Kyiv in delen van westers links voorgesteld als een willoze marionet van Washington. Na de Russische inval in februari 2022 was het echter Oekraïne dat de Russische troepen tegenhield. Het Westen stond erbij en keek ernaar, in de verwachting dat Poetin Kyiv snel zou veroveren. Toen dat niet het geval bleek kwam het Westen met vertraging in actie, en nog later zagen Washington en haar bondgenoten in deze oorlog een gouden kans om de NAVO nieuw leven in te blazen. De oorlogsretoriek kwam op gang.

Sinds het begin is het een vast stramien dat Oekraïne om meer hulp vraagt, en het Westen deze maar mondjesmaat toezegt. Dat zijn de echte verhoudingen. Het is dus wat bizar Oekraïne niet te erkennen als een autonome wilsbekwame actor in deze oorlog.

Wantrouwen

Het wantrouwen van Oekraïne is best te begrijpen. De Russische invasie in 2022 kwam niet uit de lucht vallen. Rusland is zich altijd met Oekraïne blijven bemoeien, en komt sinds 2014 militair tussen in de Donbas, ook hier weer zonder noemenswaardige reactie van het Westen.

De voorgeschiedenis is oud. Sinds het ontstaan van Oekraïne als moderne staat, in 1917 tijdens de Russische revolutie, die ook een Oekraïense revolutie was, is de verhouding met Rusland nooit goed gekomen. De oude koloniale structuren, na de Russische veroveringen (niet toevallig Nieuw Rusland genoemd) onder Tsarina Catherina II, zijn blijven doorwerken. Zij werden bestendigd door de investeringen van het Westers kapitaal in de Donbas in de 19de eeuw aangemoedigd door de Tsaren. Ook het Belgisch kapitaal was daarbij. Belgische anti-kolonialisten zouden dus best enige deemoed aan de dag leggen bij het schrijven over Oekraïne.

Over deze geschiedenis schreef de betreurde Marko Bojcun de klassieker The Workers’ Movement and the National Question in Ukraine 1879-1918.

Het Groot Russisch chauvinistisch denken speelt door in het beschrijven van de crisis in Oekraïne als de strijd van de onderdrukte Russische bevolking in Oekraïne tegen de nationalisten in Kyiv. De motor van de crisis in Oekraïne was echter een strijd tussen oligarchische klieken, waarvan de belangen samenvielen met industriële groepen in de Donbas, Dnipro, Kryvy Rih,… en die probeerden de bevolking daar achter hun kar te spannen. Dit wordt gedetailleerd beschreven in Ukraine and the empire of capital – from marketisation to armed conflict van Yuliya Yurchenko.

Overigens dient een onderscheid gemaakt te worden tussen Russischtaligen (zoals Zelensky) en etnische Russen, waarbij ook deze laatsten niet per se voor aansluiting bij Rusland zijn. Er is sinds de onafhankelijkheid van Oekraïne geen referendum of opiniepeiling geweest waarbij ergens een meerderheid zich heeft uitgesproken voor aansluiting bij Rusland. Laten we ook die mythe dus maar begraven.

Met andere woorden: Oekraïne had echt Boris Johnson niet nodig om de Russische voorwaarden voor een ‘vredesakkoord’ te verwerpen.

Oekraïne wordt verweten dat het wilde doorstrijden “tot de overwinning”. Daarbij wordt in het midden gelaten wat deze formule betekent. Ik heb niet de indruk dat het de bedoeling van Oekraïne is door te stoten tot Moskou om daar het regime te vervangen. De “overwinning” betekent dat Rusland zich terugtrekt uit de bezette gebieden en stopt met militair tussen te komen in Oekraïne. Als het Poetin menens was geweest in de vredesgesprekken had hij aan geloofwaardigheid kunnen winnen door te beginnen met het terugtrekken van zijn troepen. Daarvoor lagen in Istanbul geen garanties op tafel. Het is overigens bizar Poetin af te schilderen als de beschermer van ‘de Russen’ in Oekraïne. Of leiden we dit af uit het resultaat van de recente presidentsverkiezingen in de aangehechte gebieden?

De NAVO

Wat zijn de doelstellingen van de NAVO?

Na de val van de muur liet de toenmalige president van de Sovjet-Unie Gorbatsjov een ballonnetje op over een Gemeenschappelijk Europees Huis van Lissabon tot Vladivostok. Dat vonden ze in Washington niet zo’n goed idee. Er dreigde een nieuwe wereldspeler op te staan, de alliantie tussen de Russische grondstoffen en geschoolde arbeidskrachten, en de industriële macht van Duitsland. Sinds de Tweede Wereldoorlog is de Amerikaanse politiek er op gericht Duitsland eronder ter houden, op te sluiten in de Atlantische infrastructuur, de Europese Unie en de NAVO.

Dit verklaart waarom Rusland, ook toen het een kapitalistisch land pur sang was, niet daadwerkelijk werd opgenomen in de Westerse wereldorde. Er was wel samenwerking tegen ‘het terrorisme’, en Rusland mocht in Tsjetsjenië haar gang gaan. Maar een echt Ruslandbeleid was er niet, Rusland was maar een afgeleide van de focus op het niet-verstoren van de krachtsverhoudingen binnen de Atlantische alliantie. Duitsland was het probleem, niet Rusland. Dat Duitse probleem is overigens nog niet opgelost. Het heimwee naar de Ostpolitik is springlevend.

Grote delen van Westers links stellen zich over deze ontwikkeling geen vragen, omdat het in hun fantasmen gewoon de voorzetting is van de koude oorlog, tussen de slechten en de goeden.

Toen Poetin in Rusland orde op zaken had gesteld leidde deze situatie tot groeiende frustraties in de Russische elite. Rusland kreeg niet de plek waar het recht op had. Zo groeide de polarisatie tussen Rusland en het Westen. Het kan vergeleken worden met een gevecht tussen twee straathonden, waarbij de ene hand niet sympathieker is omdat hij zwakker is. Rusland wilde greep houden op de eigen achtertuin, Wit-Rusland, Oekraïne, Kazakhstan,…

Waarom is Rusland in 2022 Oekraïne binnengevallen? Omdat het zich bedreigd voelde door de NAVO? Of omdat de NAVO in crisis was, breindood, na de catastrofale afloop van de ene na de andere buitenlandse oorlog. De bezetting van de Krim was een makkie gebleken, de miliaire interventie in de Donbas bleef ongestraft. Dat smaakte naar meer.

Heeft Poetin zich misrekend? Niet echt, want na de Russische invasie had het Westen Kyiv al opgegeven. De onverwachte factor was het succesvol verzet van Oekraïne, waardoor een nieuwe situatie ontstond. Zoals hoger geschreven werd de confrontatie later door het Westen aangegrepen om de NAVO nieuw leven in te blazen. De confrontatie met Rusland werd ook deel van het geopolitieke conflict met China.

Wat nu?

Het voorgaande is allemaal geschiedenis.

De hamvraag is: betekent verzet tegen de oorlogskoers van de NAVO dat we Oekraïne dan maar voor de Russische bus moeten gooien? Betekent pleiten voor onderhandelingen dat de wapenleveringen aan Kyiv moeten stopgezet worden?

De ironie is dat links dan, net zoals de NATO-propaganda, ervan uitgaat dat militaire steun aan Kyiv niet losgekoppeld  kan worden van oorlogskoers en militarisering in het Westen. Bovendien plaatst links zichzelf zo buiten spel, want grote delen van de publieke opinie maken zich zorgen over de militaristische ontwikkelingen, maar dat de Russen desnoods dan hun gang maar moeten kunnen gaan in Oekraïne verwerpt nog steeds het overgrote deel van de bevolking. Je vindt alleen maar steun bij mensen die vinden dat Oekraïne haar problemen zelf maar moet oplossen, wij hebben al problemen genoeg.

Een grote pacifistische organisatie zoals Pax in Nederland maakt wel het onderscheid.

De ‘realistische visie’ van Francine vertolkt een cynische wereldvisie: vrede kan er enkel komen door een vorm van compromis en machtsevenwicht tussen de grootmachten. Daarom moet elke grootmacht respect opbrengen voor de achtertuin van de rivalen. Oekraïne ligt in de achtertuin van Rusland, en moet dus niet moeilijk doen. Francine maakt de vergelijking met Cuba, dat door de VS nooit geduld werd in hún achtertuin. Laten we het dan ook maar over België hebben: stop de agitatie tegen de NAVO, want wij liggen nu eenmaal in de achtertuin van de VS. Groot Europees chauvinisme zal niet volstaan om ons hieraan te onttrekken.

Misschien gaat Oekraïne deze oorlog verliezen. In het beste geval krijgen we dan een bevroren conflict, in het slechtste geval een nieuw Gaza in Europa. Gaan we dit vrede noemen omdat de wapens zwijgen?

Illusie

Het is een illusie dat we wereldvrede kunnen bereiken door een duurzaam compromis of machtsevenwicht tussen de grootmachten. De confrontatiepolitiek van het Westen tegen China gaat niet stoppen. Oorlog komt eraan, de enige vraag is wanneer en hoe.

Daarom moet links een eigen agenda ontwikkelen, niet ondergeschikt aan speculaties over mogelijke compromissen tussen de grootmachten, die er zeker gaan komen, allicht al in de maak zijn, maar niet duurzaam, slechts tijdelijke wapenstilstanden om akte te nemen van het nieuwe evenwicht en de volgende confrontatie voor te bereiden.

Een eigen agenda betekent dat links zich verzet tegen elke vorm van onderdrukking, zonder compromis. Een volk voor een imperialistische bus gooien in het hoger belang van ‘vrede’ bij ons betekent dat links haar ziel verliest. Het betekent ook dat links wereldwijd verscheurd raakt, zoals nu al het geval is tussen links in Centraal- en Oost-Europa en grote delen van Westers links. Niet iedereen beleeft deze oorlog op dezelfde manier. Als je een hiërarchie invoert tussen vormen van onderdrukking, wat we kunnen aanvaarden en wat niet. Is dit een recept voor verdeeldheid.

Links moet ondubbelzinnig en praktisch opkomen ter ondersteuning van de strijd van Oekraïne tegen het Russisch imperialisme, als het eigen ordewoorden en perspectieven wil ontwikkelen om een einde te maken aan de slachtpartij én zich effectief te keren tegen het imperialisme in eigen land.