Εισαγωγικό σημείωμα elaliberta.gr:
Η λεγόμενη προπαγάνδα «χωρίς παιδιά» (Childfree: ο όρος αναφέρεται στην επιλογή να μην κάνεις παιδιά), είναι πλέον παράνομη στη Ρωσία. Στις 17 Οκτωβρίου 2024, η Κρατική Δούμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας επικύρωσε την προτεινόμενη νομοθεσία για την απαγόρευση της «προπαγάνδας χωρίς παιδιά» ομόφωνα, με 388 ψήφους υπέρ του νομοσχεδίου, καμία κατά και καμία αποχή. Ο νέος νόμος προβλέπει αυστηρές κυρώσεις (που κυμαίνονται από περίπου 5.000 έως σχεδόν 50.000 ευρώ) για τη διάδοση της «προπαγάνδας χωρίς παιδιά» μέσω οποιουδήποτε καναλιού, όπως μέσα ενημέρωσης, ίντερνετ, κινηματογραφικές ή θεατρικές παραγωγές ή ακόμα και διαφημίσεις. Επιπλέον, αυτός ο νόμος εφαρμόζεται σύμφωνα με την έννοια της «συνεχιζόμενης παραβίασης», που σημαίνει ότι κάποιος μπορεί να τιμωρηθεί για ένα αδίκημα που έλαβε χώρα πριν από την έναρξη ισχύος του νόμου. Για παράδειγμα, μια ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που έγινε πριν από είκοσι χρόνια μπορεί τώρα να ερμηνευτεί και να διωχθεί ως ποινικό αδίκημα. Με το νέο νόμο, στοχοποιούναι διαφημίσεις για αντισυλληπτικά, ομάδες υποστήριξης για γυναικεία θέματα, ιατρικές συμβουλές για την άμβλωση, ακόμα και έκφραση παραπόνων για τα έξοδα και τις δυσκολίες της ανατροφής των παιδιών.
Ειδική δημογραφική επιχείρηση
Γιατί οι ρωσικές αρχές περιορίζουν σταδιακά τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών; Ποια μέτρα λαμβάνονται στο πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία; Η ακτιβίστρια Άννα Σαλαμόβα γράφει για την αναπαραγωγική πίεση που ασκείται στις Ρωσίδες.
Στις 28 Σεπτεμβρίου 2024, την Παγκόσμια Ημέρα Ασφαλούς Άμβλωσης, οι Ρωσίδες φεμινίστριες και οι πρωτοβουλίες που οργανώνονται από γυναίκες ξεκίνησαν μια διαδικτυακή εκστρατεία με το hashtag #September28 [1]. Πολλά δημόσια πρόσωπα και ακτιβίστριες υποστήριξαν την εκστρατεία, μιλώντας για την αυξανόμενη αναπαραγωγική πίεση που ασκείται στις γυναίκες και προτρέποντας για την υποστήριξη πρωτοβουλιών υπέρ της (ελεύθερης) επιλογής στην άμβλωση [2] .
Λίγες ημέρες νωρίτερα, η πρόεδρος του Ομοσπονδιακού Συμβουλίου Βαλεντίνα Ματβιγιένκο και ο Βιατσεσλάβ Βολοντίν, ο πρόεδρος της Κρατικής Δούμας (της κάτω βουλής του ρωσικού κοινοβουλίου), ανακοίνωσαν ότι θα εισαχθεί στην Κρατική Δούμα νομοσχέδιο για την απαγόρευση της λεγόμενης «προπαγάνδας “χωρίς παιδιά”». Η υιοθέτηση του νόμου θα μπορούσε να οδηγήσει σε απρόβλεπτες νομικές συνέπειες - ενδεχομένως ακόμη και στη δίωξη των γυναικών που συζητούν δημοσίως τις δυσκολίες με την εγκυμοσύνη και τον τοκετό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Οι Ρώσοι αξιωματούχοι αποδίδουν σήμερα τις αποφάσεις για την αποφυγή των γεννήσεων στα αποτελέσματα της δυτικής προπαγάνδας και στις δραστηριότητες οργανώσεων εχθρικών προς το καθεστώς. Εν μέσω του πολέμου, η αναπαραγωγική πίεση στους πολίτες της Ρωσίας έχει ενταθεί, τουλάχιστον σε ρητορικό επίπεδο. Εκπρόσωποι του καθεστώτος αντιπαραβάλλουν συχνά την αξία των πολυμελών οικογενειών με τον ηδονισμό που υποτίθεται ότι επιβάλλει στους πολίτες η Δύση και η «ιδεολογία χωρίς παιδιά και ΛΟΑΤ+».
Αναπαραγωγική πίεση πριν από την εισβολή πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία
Ιδέες που υποστήριζαν την απαγόρευση των εκούσιων αμβλώσεων, την επιβολή της πολυμελούς οικογένειας και την απαγόρευση της αντισύλληψης άρχισαν να εμφανίζονται στη Ρωσία τη δεκαετία του 1990, εκφρασμένες από εκπροσώπους δύο διαφορετικών συντηρητικών ομάδων. Η μία ομάδα ήταν η εθνικιστική Ρωσική Πανεθνική Ένωση [3], η οποία επεδίωκε την αναβίωση της «Μεγάλης Ρωσίας» και την «ευρασιατική ενότητα των σλαβικών λαών». Η άλλη περιλάμβανε εκείνους που υιοθέτησαν την αμερικανική ιδεολογία υπέρ της ζωής, όπως η διαπεριφερειακή δημόσια οργάνωση «Ζωή».
Οι δύο αυτές ομάδες έμοιαζαν να έχουν ελάχιστα κοινά εκείνη την εποχή- και οι δύο ήταν μικρές και δεν είχαν σημαντική επιρροή, ενώ η χώρα φαινόταν να κινείται προς οτιδήποτε άλλο εκτός από τον ακραίο συντηρητισμό. Ωστόσο, οι περιθωριακές φιλοδοξίες των Ρώσων εθνικιστών και των φιλοαμερικανών υπέρμαχων της Ζωής από τη δεκαετία του '90 άρχισαν να παίρνουν σάρκα και οστά ως πραγματικότητα τη δεκαετία του 2000.
Η υπερβολική θνησιμότητα, τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων και η μείωση του προσδόκιμου ζωής στη δεκαετία του 1990 οδήγησαν σε δημογραφική παρακμή. Αρχικά, τα ποσοστά γεννήσεων έπεσαν κάτω από το ποσοστό γονιμότητας αντικατάστασης που είναι 2,1 γεννήσεις ανά γυναίκα. Μέχρι το 1992, το ποσοστό γεννήσεων στη Ρωσία έπεσε κάτω από το ποσοστό θνησιμότητας. Η απότομη αύξηση της θνησιμότητας τη δεκαετία του '90, σε συνδυασμό με τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων, είχε ως αποτέλεσμα την πληθυσμιακή ερήμωση, ένα φαινόμενο που οι δημογράφοι ονόμασαν «Ρωσικό Σταυρό» [4].
Στη δεκαετία του 2000, οι ρωσικές αρχές επεδίωξαν να διορθώσουν τη δημογραφική κρίση με την εφαρμογή μέτρων που είχαν ως στόχο να επηρεάσουν θετικά τα ποσοστά γεννήσεων. Η πιο γνωστή από αυτές τις πρωτοβουλίες ήταν το πρόγραμμα μητρότητας «Maternity Capital Program». Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2007 και παρείχε στις οικογένειες 250.000 ρούβλια για τη γέννηση δεύτερου ή επόμενου παιδιού. Τα χρήματα αυτά μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αγορά κατοικίας, να επενδύσουν στη μελλοντική εκπαίδευση των παιδιών ή να συνεισφέρουν στη σύνταξη της μητέρας. Σύμφωνα με τον ανεξάρτητο δημογράφο Αλεξέι Ράκσα, γεννήθηκαν περίπου 2-2,5 εκατομμύρια βρέφη, που αντιστοιχούν περίπου στο 7-9% όλων των γεννήσεων και στο 13-17% των δεύτερων και επόμενων γεννήσεων. Ωστόσο, υπήρχαν και άλλα, πιο πιεστικά μέτρα που έτυχαν πολύ μικρότερης δημόσιας προσοχής.
Μέχρι το τέλος του 2007, υπήρχε ένας κατάλογος κοινωνικών κριτηρίων για την πραγματοποίηση έκτρωσης για εγκυμοσύνες έως 22 εβδομάδων, ο οποίος περιελάμβανε περιστάσεις όπως ο θάνατος ή η αναπηρία του συζύγου ή η φυλάκιση της γυναίκας. Μέχρι τις αρχές του 2008, ο βιασμός θεωρήθηκε το μόνο κοινωνικό κριτήριο για την διακοπή μιας εγκυμοσύνης εντός αυτού του χρονικού πλαισίου. Όλες οι άλλες εκούσιες διακοπές εγκυμοσύνης μπορούσαν να πραγματοποιηθούν μόνο μέχρι τις 12 εβδομάδες κύησης. Επιπλέον, περισσότεροι από 90 από τους 135 τύπους ιατρικών ενδείξεων για τη διακοπή μιας εγκυμοσύνης αφαιρέθηκαν από τον επιτρεπόμενο κατάλογο. Εκείνη την εποχή, το ρωσικό Υπουργείο Υγείας είχε επίσης ως στόχο να μειώσει τον αριθμό των καισαρικών τομών και να αυξήσει τον αριθμό των φυσιολογικών γεννήσεων. Η σύνδεση μεταξύ αυτού του μέτρου και της αύξησης των γεννήσεων μπορεί να μη φαίνεται προφανής, αλλά υπάρχει. Οι καισαρικές τομές περιορίζουν τον αριθμό των δυνητικών γεννήσεων σε 3-4 το πολύ, και σε σπάνιες περιπτώσεις έως και 5, ενώ ο φυσιολογικός τοκετός μπορεί να οδηγήσει σε 10 ή και 20 παιδιά. Εν τω μεταξύ, μια πολύ κυνική στάση απέναντι στις μητέρες άρχισε να διαμορφώνεται μέσα στη μαιευτική κοινότητα, υποστηρίζοντας ότι δεν είχε σημασία αν ένα παιδί πέθαινε κατά τη γέννηση, επειδή δεν θα υπήρχε ουλή στη μήτρα, επιτρέποντας στη γυναίκα να κάνει περισσότερα παιδιά.
Παρόλο που η κυβέρνηση άρχισε να εφαρμόζει μέτρα αναπαραγωγικής πίεσης στις γυναίκες στα μέσα της δεκαετίας του 2000, εκείνη την εποχή οι πολίτες δεν πρόσεξαν σχεδόν καθόλου αυτές τις αλλαγές [5]. Το «Maternity Capital Program» ενθάρρυνε τη γέννηση δεύτερου και τρίτου παιδιού μεταξύ όσων είχαν γεννηθεί τη δεκαετία του 1970, ενώ μια μεγάλη γενιά που γεννήθηκε τη δεκαετία του 1980 μόλις έμπαινε στην ενεργό αναπαραγωγική ηλικία. Οι αρχές ήταν ικανοποιημένες με τα αυξανόμενα ποσοστά γεννήσεων. Εν τω μεταξύ, τα κρατικά μέτρα που παρακινούσαν και έδιναν κίνητρα προβάλλονταν συνεχώς στα ομοσπονδιακά μέσα ενημέρωσης, ενώ οι μειώσεις των ιατρικών και κοινωνικών λόγων για τις αμβλώσεις έτυχαν ελάχιστης προσοχής από τα μέσα ενημέρωσης. Εκείνη την εποχή, φαινόταν ότι οι αλλαγές αυτές ήταν ήσσονος σημασίας και δεν θα οδηγούσαν σε σοβαρούς περιορισμούς στην πρόσβαση στις διακοπές της εγκυμοσύνης, καθώς οι αμβλώσεις κατόπιν αιτήματος εξακολουθούσαν να είναι αρκετά προσιτές. Ωστόσο, άρχισαν να θεσπίζονται τακτικά μέτρα που δυσχέραιναν την πρόσβαση στις αμβλώσεις. Το 2011 τέθηκαν σε εφαρμογή οι «ημέρες» και οι «εβδομάδες σιωπής» [6]: υπάρχει μια περίοδος αναμονής επτά ημερών για μια γυναίκα να επανεξετάσει την απόφασή της αφού επικοινωνήσει με μια κλινική για να ζητήσει άμβλωση. Το 2012 εισήχθη η «ψυχολογική συμβουλευτική πριν από την άμβλωση» και το 2013 τέθηκε σε ισχύ η απαγόρευση της διαφήμισης των αμβλώσεων.
Η κατάσταση όσον αφορά τα αναπαραγωγικά δικαιώματα άρχισε να επιδεινώνεται το 2014. Με την πτώση του εθνικού νομίσματος και του πραγματικού εισοδήματος, μέχρι το 2016, το «Maternity Capital Program» είχε εξαντλήσει την αποτελεσματικότητά του. Ταυτόχρονα, μια μικρότερη γενιά που γεννήθηκε τη δεκαετία του 1990 εισήλθε στην ενεργό αναπαραγωγική ηλικία. Επιπλέον, η προπαγάνδα σε κρατικό επίπεδο που προωθούσε τις «παραδοσιακές αξίες» εντάθηκε, οι συζητήσεις σχετικά με την «πολιτισμική αντίθεση μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης» αυξήθηκαν και τα συντηρητικά αισθήματα, μαζί με την επιρροή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ενισχύθηκαν. Νομοθέτες υπέρ των παραδοσιακών αρχών και αξιωματούχοι της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας άρχισαν να ζητούν περιοδικά την κατάργηση των αμβλώσεων από το σύστημα υποχρεωτικής ασφάλισης υγείας ή την απαγόρευσή τους στις ιδιωτικές κλινικές. Οι πρωτοβουλίες κατά των αμβλώσεων, που χρηματοδοτήθηκαν από το κράτος, την εκκλησία και τον ορθόδοξο ολιγάρχη Κονσταντίν Μαλοφέγιεφ, εξαπλώθηκαν σε όλες τις περιφέρειες. Ορθόδοξος Ρώσος εθνικιστής, ο Μαλοφέγιεφ δημιούργησε το ορθόδοξο-συντηρητικό τηλεοπτικό κανάλι Tsargrad, το οποίο υποστήριξε οικονομικά πολλές οργανώσεις «Υπέρ της Ζωής» και άσκησε πιέσεις για τροποποιήσεις που προωθούσαν τις «οικογενειακές αξίες» στο ρωσικό Σύνταγμα, καθώς και για κατασταλτικούς νόμους κατά των ΛΟΑΤ+ ατόμων και του «κινήματος χωρίς παιδιά»
Άρχισαν να εμφανίζονται εμπόδια στην άμβλωση, όπως η χρονική διάρκεια των επιτρεπόμενων διαδικασιών άμβλωσης και η παραπλάνηση των ασθενών ώστε να πιστέψουν ότι δεν θα είναι σε θέση να συλλάβουν ξανά μετά την άμβλωση. Στην πραγματικότητα, μέχρι το 2002, το ποσοστό επιπλοκών μετά από άμβλωση στη Ρωσία ήταν μόλις 1,4%. Όταν εκτελείται από ειδικούς σε αποστειρωμένο ιατρικό περιβάλλον, ο συνολικός κίνδυνος της διαδικασίας είναι ελάχιστος για την υγεία και τη ζωή της γυναίκας και ανέρχεται στο 0,3%.[7]
Από το 2016 έως το 2018 θεσπίστηκαν προσωρινές απαγορεύσεις αμβλώσεων σε διάφορες περιοχές της Ρωσίας. Στην περιοχή Πριμόρσκι Κράι, η απαγόρευση εφαρμόστηκε για τρεις ημέρες τον Αύγουστο του 2016 στο πλαίσιο της κρατικής εκστρατείας «Δώσε μου Ζωή». Το 2017, η Δημοκρατία της Τσουβάσας απαγόρευσε τις αμβλώσεις την Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2018, προσωρινές βραχυπρόθεσμες απαγορεύσεις των αμβλώσεων τέθηκαν σε ισχύ στην περιοχή Ριαζάν, στην Πριμόρσκι Κράι και στη Γιακουτία.
Το 2017, το Υπουργείο Υγείας κυκλοφόρησε επιστολή με συστάσεις που αποσκοπούσαν στην αποθάρρυνση των γυναικών από τη διακοπή της εγκυμοσύνης, με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι πιλοτικές πρωτοβουλίες σε διάφορες περιφέρειες που παρείχαν κίνητρα στους γιατρούς για κάθε γυναίκα που θα επέλεγε να μην προβεί σε άμβλωση [8].
Η αποτελεσματικότητα των γυναικολογικών κλινικών άρχισε να αξιολογείται με βάση τη μείωση του αριθμού των αμβλώσεων. Κατά συνέπεια, το κράτος παρακίνησε τους γυναικολόγους να ενεργούν όχι προς το συμφέρον των ασθενών, αλλά αποκλειστικά για τη διατήρηση των κυήσεων. Η κρατική προπαγάνδα άρχισε να προωθεί την ιδέα της «Ζωής που αρχίζει από τη στιγμή της σύλληψης» και την ανάγκη αναγνώρισης της μητρότητας ως κύριας αποστολής στη ζωή κάθε Ρωσίδας. Οι αξιωματούχοι και οι προπαγανδιστές επικαλέστηκαν επανειλημμένα μια εικόνα της Ρωσίας που δεν υπήρξε ποτέ, μια φαντασίωση που θύμιζε την αμερικανική εποχή του «baby boom» της δεκαετίας του 1950 σε ρωσικό περιβάλλον.
Οι επαγγελματίες που ανησυχούσαν πραγματικά για την υγεία των γυναικών, και όχι για τους διογκωμένους δείκτες αποδοτικότητας, προσπάθησαν να αντισταθούν σε αυτές τις αλλαγές όσο καλύτερα μπορούσαν. Για παράδειγμα, χάρη στις προσπάθειες ακτιβιστριών και οργανώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι αντίπαλοι των αμβλώσεων δεν μπόρεσαν να περάσουν από την Κρατική Δούμα το 2017 ένα νομοσχέδιο που θα απαιτούσε την υποχρεωτική επίδειξη του «καρδιακού παλμού του εμβρύου» στις μητέρες και την παρακολούθηση ψυχολογικής συμβουλευτικής πριν από την άμβλωση. Ωστόσο, αυτό δεν εμπόδισε πολλούς γυναικολόγους σε ολόκληρη τη χώρα να παραπλανούν τις γυναίκες ισχυριζόμενοι ότι η συμβουλευτική ήταν υποχρεωτική.
Περίπου την ίδια εποχή, η προπαγάνδα που διακινούσε η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία σχετικά με τον υποτιθέμενο τεράστιο ετήσιο αριθμό αμβλώσεων στη Ρωσία κέρδισε έδαφος. Στην πραγματικότητα, ο αριθμός των εκούσιων αμβλώσεων μειωνόταν κάθε χρόνο κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2010, φθάνοντας γρήγορα στα μέσα ευρωπαϊκά επίπεδα. Η μείωση δεν επηρεάστηκε τόσο από τους αρχικούς περιορισμούς στην πρόσβαση στις αμβλώσεις όσο από τον χαμηλό αριθμό γόνιμων γυναικών λόγω της μικρότερης γενιάς που γεννήθηκε τη δεκαετία του 1990. Σημαντικό ρόλο έπαιξε επίσης η αυξημένη ευαισθητοποίηση σχετικά με τις μεθόδους αντισύλληψης.
Είναι σημαντικό να εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο οι αμβλώσεις καταγράφονται στους ρωσικούς οργανισμούς. Τα κρατικά στατιστικά στοιχεία για τις αμβλώσεις περιλαμβάνουν τις αποβολές που πραγματοποιούνται από μόνες τους, τις ιατρικά ενδεδειγμένες διακοπές της εγκυμοσύνης και τις πρόωρα διακοπτόμενες εγκυμοσύνες. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την Ομοσπονδιακή Κρατική Στατιστική Υπηρεσία, ο αριθμός των αμβλώσεων στη Ρωσική Ομοσπονδία μειώθηκε κατά 3,9% και ανήλθε σε 395.201 την περίοδο 2021-2022- ενώ ο αριθμός των ιατρικώς ενδεδειγμένων αμβλώσεων κατόπιν αιτήματος της γυναίκας μειώθηκε κατά 5,3% σε 179.387. Έτσι, ο αριθμός των εκούσιων αμβλώσεων αποτελεί λιγότερο από το ήμισυ του συνολικού καταγεγραμμένου αριθμού. Το 2020, το Υπουργείο Υγείας επιχείρησε να αλλάξει τη λίστα με τις ιατρικές ενδείξεις για τη διακοπή της εγκυμοσύνης, αλλά η οργή και η αντίσταση φεμινιστικών ομάδων, πρωτοβουλιών υπέρ της άμβλωσης και οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων απέτρεψαν κάτι τέτοιο.
Η πανδημία COVID-19 ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδος τόσο για τις γυναίκες που σχεδίαζαν να γίνουν μητέρες όσο και για εκείνες που αντιμετώπιζαν ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Η μητρική θνησιμότητα αυξήθηκε απότομα σε ολόκληρη τη Ρωσία. Καθώς ο ιός διογκωνόταν, η πραγματοποίηση έκτρωσης έγινε εξαιρετικά δύσκολη. Κατά τη διάρκεια εκείνων των μηνών, ορισμένες γυναίκες έπρεπε να προσκομίσουν ένα αρνητικό τεστ COVID που έγινε την ίδια ημέρα ή ένα θετικό τεστ αντισωμάτων, ενώ άλλες ενημερώθηκαν ότι οι ιατρικές εγκαταστάσεις πραγματοποιούσαν μόνο επείγουσες χειρουργικές επεμβάσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας, κατηγοριοποιώντας τις αμβλώσεις ως μη επείγουσες διαδικασίες.
Από το 2020 έως το 2021, οι ρωσικές αρχές άρχισαν να ανησυχούν όλο και περισσότερο για τα δημογραφικά ζητήματα, λόγω δύο βασικών παραγόντων. Πρώτον, ο COVID-19 οδήγησε σε πολυάριθμους θανάτους μεταξύ της πολυπληθούς γενιάς που γεννήθηκε τη δεκαετία του 1950 και το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1960. Για πρώτη φορά μετά από πολύ καιρό, το προσδόκιμο ζωής των γυναικών άρχισε να μειώνεται, κυρίως λόγω των θανάτων που σχετίζονται με το COVID μεταξύ των συνταξιούχων και των ατόμων προσυνταξιοδοτικής ηλικίας. Έγινε επίσης φανερό ότι η μικρότερη γενιά των Ρωσίδων που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1990 δεν μπορούσε να αντισταθμίσει αυτή την υπερβολική θνησιμότητα, ενώ οι περισσότερες γυναίκες που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1980 είχαν ήδη εκπληρώσει τα αναπαραγωγικά τους σχέδια. Για παράδειγμα: το 2021, υπήρχαν 37,5% λιγότερες γυναίκες ηλικίας 20 έως 29 ετών στη Ρωσία από ό,τι στην ίδια ηλικιακή ομάδα το 2010.
Σε εκείνο το σημείο, το Υπουργείο Υγείας έλαβε μια άκρως παράλογη απόφαση - να προσπαθήσει να αυξήσει όσο το δυνατόν περισσότερο τον αριθμό των γεννήσεων μεταξύ των νεαρών Ρωσίδων. Για να ενθαρρυνθούν οι γυναίκες να αρχίσουν να αναπαράγουν, το μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου μητρότητας διατέθηκε για τους πρωτότοκους: με το ποσό να φτάνει τα 467.000 ρούβλια (αναπροσαρμοσμένο ετησίως για τον πληθωρισμό, αυξήθηκε σε 630.000 το 2024). Το κεφάλαιο μητρότητας για ένα δεύτερο παιδί είναι σήμερα 833.000 ρούβλια, αλλά μόνο 203.000 ρούβλια για τις μητέρες που έχουν ήδη λάβει παροχές για το πρωτότοκο παιδί τους.
Ένα τέτοιο μέτρο μπορεί να μειώσει το ποσοστό γεννήσεων του δεύτερου και των επόμενων παιδιών, αλλά δεν αυξάνει το ποσοστό γεννήσεων των πρώτων παιδιών. Γενικά, τα άτομα που σχεδιάζουν να αποκτήσουν παιδιά είναι πιθανό να αποκτήσουν ένα παιδί ανεξάρτητα από τα κίνητρα, ενώ η απόφαση για την απόκτηση δεύτερου ή τρίτου παιδιού εξαρτάται από τις οικονομικές τους συνθήκες. Όσον αφορά εκείνους που είναι σταθερά απρόθυμοι να αποκτήσουν παιδιά, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ρούβλια είναι απίθανο να τους παρακινήσουν να γίνουν γονείς. Υπό αυτή την έννοια, η γέννηση ενός πρώτου παιδιού συνδέεται πολύ στενότερα με τις αξίες και τους στόχους ζωής από ό,τι η γέννηση των επόμενων παιδιών. Οι δημογράφοι υποστηρίζουν ότι ένα πραγματικά αποτελεσματικό μέτρο για την αύξηση του ποσοστού γεννήσεων το 2020-2021 θα ήταν η τόνωση των γεννήσεων δεύτερων, τρίτων και τέταρτων παιδιών μεταξύ των γυναικών μεγαλύτερης ηλικίας που ήθελαν να αποκτήσουν περισσότερα παιδιά αλλά δεν είχαν τα οικονομικά μέσα για να το κάνουν. Αργά ή γρήγορα, τα αποτελέσματα αυτής της παράβλεψης ήταν βέβαιο ότι θα επηρέαζαν την κρατική πολιτική στον αναπαραγωγικό τομέα, κάτι που όντως συνέβη το 2023-2024.
Αρκετά σημαντικά σημεία αξίζει να αναφερθούν στο σύντομο ιστορικό της αναπαραγωγικής πίεσης, η οποία εντάθηκε από το 2014 έως το 2021. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ορισμένοι περιορισμοί στα αναπαραγωγικά δικαιώματα εισήχθησαν ως δοκιμαστικά μέτρα σε διάφορες περιοχές και μέχρι τον Φεβρουάριο του 2022 εφαρμόστηκαν σε ολόκληρη τη Ρωσία. Μερικές φορές οι εξελίξεις αυτές γίνονταν πρωτοσέλιδα σε εθνικό επίπεδο, όπως το σκάνδαλο με τις γυναίκες στην περιοχή Μπέλγκοροντ, οι οποίες υποχρεώθηκαν να έχουν υποχρεωτική συνάντηση με ιερέα πριν υποβληθούν σε άμβλωση. Ωστόσο, αυτό είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Όταν στα μέσα της δεκαετίας του 2010 έγιναν συζητήσεις για την εισαγωγή του μαθήματος «Βασικές αρχές του Ορθόδοξου Πολιτισμού» στα σχολεία [9], οι κάτοικοι ορισμένων περιοχών εξεπλάγησαν, καθώς τα μαθήματα αυτά ήταν ήδη υποχρεωτικά στα σχολεία ήδη από την πέμπτη τάξη πάνω από μια δεκαετία νωρίτερα.
Χώροι εκπαίδευσης: Περιοχές της «Ορθόδοξης Σαρία»
Σήμερα, οι μαθητές στο Σαχαλίν βλέπουν βίντεο με διαδικασίες έκτρωσης, ενώ ο προπαγανδιστής Μπόρις Κορτσέβνικοφ ταξιδεύει σε όλη τη χώρα με την ταινία του «Υπέρ της Ζωής», «Το γράμμα της μαμάς». Αξιωματούχοι από διάφορες πόλεις υπόσχονται να προβάλουν το κινηματογραφικό του έργο στα σχολεία. Η κατάσταση αυτή φαίνεται πολύ λιγότερο αναπάντεχη αν αναλογιστεί κανείς το ιστορικό των αναπαραγωγικών πολιτικών που δοκιμάστηκαν σε ορισμένες ρωσικές περιοχές στα μέσα της δεκαετίας του 2000, ένα είδος «ορθόδοξης Σαρία». Γυναίκες από το Κουρσκ αφηγούνται πώς, το 2004, ιερείς επισκέφθηκαν σχολεία για να προβάλουν το βίντεο «Σιωπηλή Κραυγή«». Ενώ οι γυναίκες στη Μόσχα εκπλήσσονται από την παρουσία διαφημίσεων υπέρ της τεκνοποίησης στους δρόμους και στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στο Κουρσκ ήδη από το 2014, οι υπέρμαχοι της τεκνοποίησης κάλυψαν σχεδόν όλες τις διαφημιστικές πινακίδες στον κεντρικό δρόμο της πόλης με πανό που έγραφαν «Μαμά, σε παρακαλώ μη με σκοτώσεις!». Έκτοτε, η προπαγάνδα υπέρ της τεκνοποίησης κοσμεί συνεχώς τους δρόμους του κέντρου της πόλης, ενώ ακόμη και εργοτάξια έχουν γεμίσει με γιγαντοαφίσες που δηλώνουν «Η έκτρωση είναι φόνος!». Αυτές άρχισαν να αντικαθίστανται μόλις τα τελευταία δύο χρόνια με διαφημίσεις για τη στρατιωτική θητεία.
Οι περισσότεροι από τους περιορισμούς κατά των αμβλώσεων που εισάγονται τώρα σε εθνικό επίπεδο έχουν προηγουμένως δοκιμαστεί σε κάποια μορφή είτε κυρίως στις περιοχές Κουρσκ και Μπέλγκοροντ είτε επίσης στη Μορδοβία, την Τσουβασία και άλλες περιοχές του Βόλγα. Αυτοί οι περιορισμοί περιλαμβάνουν την απαγόρευση του «εξαναγκασμού σε αμβλώσεις» μεταξύ των επαγγελματιών του ιατρικού κλάδου, την κατάργηση των υπηρεσιών αμβλώσεων από τις ιδιωτικές κλινικές, την υποχρεωτική διανομή βρεφικών παπουτσιών και ευχετήριων καρτών που γράφουν «Θα γίνω μαμά» σε όσες επιθυμούν άμβλωση, καθώς και υποχρεωτικές διαβουλεύσεις με ιερέα και κοινωνικό λειτουργό (εκτός από ψυχολόγο) και απαιτήσεις για την παρουσία του συζύγου ή του συντρόφου στη διαβούλευση ή την παροχή γραπτής συγκατάθεσης για την άμβλωση.
Αναπαραγωγική επιστράτευση και « Ειδική Δημογραφική Επιχείρηση »
Το 2022, πολλοί άνθρωποι εγκατέλειψαν τη Ρωσία αντιδρώντας στην πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία, φοβούμενοι την καταστολή και την επιστράτευση. Αν και ο αριθμός τους σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό δεν ήταν μεγάλος, η αποχώρησή τους ήταν καταστροφική από δημογραφική άποψη [10]. Αυτοί που έφυγαν ήταν κυρίως νέοι, οικονομικά ενεργοί και μορφωμένοι.
Οι εκτιμήσεις των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης κάνουν λόγο για περισσότερους από 120.000 θανάτους που σχετίζονται με το στρατό, ενώ οι αμερικανικές υπηρεσίες αναφέρουν περισσότερους από 400.000 θανάτους. Τα περισσότερα θύματα ήταν νέοι άνδρες, πολλοί από τους οποίους δεν είχαν προλάβει να αποκτήσουν ούτε ένα παιδί. Λόγω των στρατιωτικών ενεργειών, τα ποσοστά γεννήσεων μειώθηκαν σημαντικά στις παραμεθόριες περιοχές και στην κατεχόμενη Κριμαία. Σε συνδυασμό με την υπερβολική θνησιμότητα από το COVID-19 το 2020-2021 και τη μείωση των γεννήσεων δεύτερων και επόμενων παιδιών λόγω της ανακατανομής του «μητρικού κεφαλαίου» κυρίως στα πρωτότοκα παιδιά, η δημογραφική εικόνα έχει αρχίσει να μοιάζει με τον «ρωσικό σταυρό» που είχε παρατηρηθεί προηγουμένως τη δεκαετία του 1990.
Δεν διαθέτουμε πλήρη και ακριβή στοιχεία για τα ποσοστά θνησιμότητας και γεννήσεων για το 2022. Ορισμένες πληροφορίες είναι απόρρητες και πολλά αποβιώσαντα άτομα βρίσκονται σε καταλόγους αγνοουμένων. Ωστόσο, ο πανικός μεταξύ των κυβερνητικών αξιωματούχων, των νομοθετών και των εκπροσώπων των αρμόδιων υπηρεσιών το 2023 δείχνει ότι τα δημογραφικά αποτελέσματα του 2022 είναι τα πλέον ανησυχητικά.
Σε απάντηση, από το 2023 έως το 2024, το κράτος στόχευσε επιθετικά τα αναπαραγωγικά δικαιώματα με όλη την κατασταλτική του ισχύ. Αρχικά, το Υπουργείο Υγείας ανακοίνωσε περιορισμούς στην ελεύθερη πώληση σκευασμάτων επείγουσας αντισύλληψης, αλλά αργότερα επέτρεψε να πωλούνται κάποια από αυτά χωρίς ιατρική συνταγή. Παρ' όλα αυτά, ορισμένοι κυβερνήτες, οι οποίοι ήταν αντίθετοι με τις αμβλώσεις, υιοθέτησαν μια περιοριστική προσέγγιση και απαγόρευσαν ανεπίσημα την πώληση οποιουδήποτε τύπου επείγουσας αντισύλληψης χωρίς ιατρική συνταγή. Συνολικά, η πρόσβαση στα φάρμακα επείγουσας αντισύλληψης που περιέχουν μιφεπριστόνη - που αντιστοιχούν στο ήμισυ του συνόλου των φαρμάκων αυτής της κατηγορίας- ήταν αυστηρά περιορισμένη σε ολόκληρη τη Ρωσία. Για την προστασία του δικαιώματος των γυναικών να έχουν πρόσβαση στην επείγουσα αντισύλληψη, ακτιβίστριες δημιούργησαν ένα ειδικό ταμείο που παρέχει δωρεάν φάρμακα σε όλες όσες έχουν ανάγκη μέσω δωρεών [11].
Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2024-2025, ορισμένα σχολεία εισήγαγαν μαθήματα οικογενειακής εκπαίδευσης με στόχο να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των μαθητών για τις «παραδοσιακές αξίες». Σε ορισμένες περιοχές, εμφανίστηκαν διάφορες πρωτότυπες πρωτοβουλίες παράλληλα με την κατάργηση των πρακτικών άμβλωσης από τις ιδιωτικές κλινικές και την απαγόρευση του «εξαναγκασμού σε άμβλωση». Οι πρωτοβουλίες αυτές περιλαμβάνουν πληρωμές για τις γεννήσεις παιδιών από μαχητές που συμμετέχουν στην «Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση» και 100.000 ρούβλια για φοιτήτριες κάτω των 25 ετών που γεννούν ζωντανό παιδί. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν προβλέπεται καμία πληρωμή σε περίπτωση θανάτου του παιδιού κατά τη διάρκεια του τοκετού.
Το κράτος είναι έτοιμο να εξαναγκάσει όχι μόνο τους νέους, αλλά ακόμη και τα πολύ νεαρά άτομα, να γίνουν γονείς. Τα μέτρα εφαρμόζονται με διάφορους τρόπους: πρώτον, οι σημερινοί μαθητές και μαθήτριες στερούνται ουσιαστικά την πληροφόρηση σχετικά με τις μεθόδους αντισύλληψης και τις αναπαραγωγικές επιλογές - στη συνέχεια εμποδίζονται να αποκτήσουν αντισυλληπτικό έκτακτης ανάγκης- και, τέλος, περιορίζεται η πρόσβαση στην άμβλωση. Η εστίαση στα πολύ νεαρά άτομα είναι σκόπιμη, καθώς συχνά δεν διαθέτουν τα οικονομικά μέσα για να αναζητήσουν άμβλωση σε άλλη περιοχή ή χώρα. Επιπλέον, οι μαθήτριες (και μερικές φορές οι φοιτήτριες) συχνά δεν κατανοούν το κόστος που συνδέεται με την ανατροφή ενός παιδιού και το πώς η πρόωρη μητρότητα μπορεί να επηρεάσει την επαγγελματική τους εξέλιξη, τις προοπτικές καριέρας και την ποιότητα ζωής τους. Οι νέοι άνθρωποι είναι ευκολότερο να παραπλανηθούν και να πιεστούν ώστε να συνεχίσουν μια εγκυμοσύνη. Η Κρατική Δούμα εργάζεται επί του παρόντος για τη δημιουργία ενός ξεχωριστού καθεστώτος για τη λεγόμενη φοιτητική οικογένεια, η οποία θα δίνει επισήμως προτεραιότητα στην τεκνοποίηση ακόμη και ενώ οι νέοι ενήλικες αποκτούν εκπαίδευση.
Τον Σεπτέμβριο του 2024, αναφέρθηκε ότι γυναίκες στη Μόσχα και την περιοχή του Τσελιάμπινσκ άρχισαν να λαμβάνουν μηνύματα SMS ή τηλεφωνήματα που τους πρότειναν να κάνουν ένα τεστ για την αντι-Μυλλεριανή ορμόνη (AMH), η οποία υποτίθεται ότι επιτρέπει την αξιολόγηση των επιπέδων γονιμότητας. Στην πραγματικότητα, η αξιολόγηση μόνο του επιπέδου της AMH χωρίς άλλες εξετάσεις, ιδίως σε γυναίκες που δεν έχουν ακόμη φθάσει στην περιεμμηνοπαυσιακή ηλικία, δεν έχει νόημα. Ορισμένοι εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και υπέρμαχοι των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων πιστεύουν ότι η αξιολόγηση των επιπέδων της AMH στις γυναίκες θα διαδοθεί σύντομα σε όλες τις περιοχές, αποτελώντας ενδεχομένως τη βάση για την ανάπτυξη ενός συστήματος ιατρικών αντενδείξεων για την άμβλωση. Στο χειρότερο σενάριο, θα μπορούσαν να θεσπιστούν πωλήσεις ορμονικής αντισύλληψης με συνταγή, με τα χαμηλά επίπεδα της ορμόνης αυτής να χαρακτηρίζονται ως ιατρική αντένδειξη. Οι αντενδείξεις για τη γυναικεία στείρωση μπορούν να χρησιμεύσουν ως πρότυπο: σήμερα επιτρέπεται μόνο σε γυναίκες άνω των 35 ετών ή σε εκείνες που έχουν τουλάχιστον δύο παιδιά.
Υπάρχουν επίσης ανησυχίες σχετικά με τις επαναλαμβανόμενες προτάσεις για την απαγόρευση της ελεύθερης πώλησης βρεφικών τροφών. Εδώ και αρκετό καιρό, πολλά μαιευτήρια στη Ρωσία πιέζουν τις γυναίκες να θηλάζουν τα νεογέννητα, αρνούμενα συχνά να παρέχουν φόρμουλα για τη σίτιση. Μια ενδεχόμενη απαίτηση συνταγογράφησης βρεφικών τροφών θα δέσμευε τελικά τις νεαρές μητέρες στο σπίτι τους, θα αύξανε την εξάρτηση από τους συντρόφους και θα εμπόδιζε τη δυνατότητα ορισμένων γυναικών να εργαστούν ενώ βρίσκονται σε άδεια μητρότητας.
Εν τω μεταξύ, το Υπουργείο Δικαιοσύνης επεξεργάζεται νομοσχέδιο που προτείνει την υποχρεωτική διαδικασία συμβιβασμού πριν από τη δίκη για τις υποθέσεις διαζυγίου. Από την 1η Ιανουαρίου 2025, το τέλος διαζυγίου θα αυξηθεί από 650 σε 5.000 ρούβλια ανά σύζυγο. Τέτοια μέτρα φαίνεται ότι αποτελούν προσπάθεια του κράτους να αναγκάσει τις γυναίκες να παραμείνουν σε κακοποιητικές σχέσεις και να γεννήσουν περισσότερα παιδιά με οποιοδήποτε κόστος. Το προτεινόμενο νομοσχέδιο για την «απαγόρευση της προώθησης του τρόπου ζωής χωρίς παιδιά» θα μπορούσε να στερήσει εντελώς από τα άτομα τη δυνατότητα να συζητούν δημόσια τις αναπαραγωγικές επιλογές και να εκφράζουν τις ανησυχίες τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή αυτοπροσώπως σχετικά με την πίεση από τους εργαζόμενους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και τους συγγενείς τους να αποκτήσουν παιδιά.
Η Ρωσία αντιμετωπίζει σήμερα μια πρωτοφανή κατάσταση. Δεν υπάρχουν νομικές υποχρεώσεις για τον τοκετό ή το «αναπαραγωγικό καθήκον» που εγγράφονται στους νόμους. Οι λεγόμενοι Παραδοσιακοί συχνά κάνουν μια αναλογία μεταξύ του τοκετού ως καθήκον για τις γυναίκες και της εθνικής άμυνας ως καθήκον για τους άνδρες [12]. Ωστόσο, ενώ μπορεί κανείς ακόμη να συζητήσει με προσοχή την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, σύντομα θα είναι ελάχιστα δυνατό να μιλήσει για την άρνηση τεκνοποίησης στο πεδίο των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων χωρίς να αντιμετωπίσει πιθανές κυρώσεις. Αυτό που έχουμε δεν είναι ένα «αναπαραγωγικό καθήκον», αλλά μάλλον μια «Ειδική Δημογραφική Επιχείρηση» [13].
Στο πλαίσιο αυτό, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και οι συντηρητικές ομάδες πολιτών προωθούν ενεργά την ακόλουθη προπαγανδιστική αφήγηση: «Η Ρωσία μάχεται σε δύο μέτωπα - το ένα στην “Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση” (Ε.Σ.Ε.) και το άλλο κατά των αμβλώσεων, της ατεκνίας και των χαμηλών ποσοστών γεννήσεων». Κρατικά προσκείμενοι ορθόδοξοι ιερείς, εκπρόσωποι συντηρητικών κοινοτήτων και φιλοπολεμικά κανάλια Telegram δημοσιεύουν βίντεο που ισχυρίζονται ότι οι μαχητές του μετώπου της “Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης” καλούν τις αρχές να απαγορεύσουν τις αμβλώσεις. Επιπλέον, στο διαδίκτυο κυκλοφορούν συνεντεύξεις Ρώσων στρατιωτών που εξηγούν ότι πήγαν στον πόλεμο για να προστατεύσουν «τις οικογενειακές μας αξίες».
Η κατάσταση αυτή δεν είναι μόνο μια απάντηση στις στατιστικές της θνησιμότητας και των γεννήσεων- αντανακλά επίσης μια γενική συντηρητική στροφή που έχει οδηγήσει σε αναβίωση των παλαιών πατριαρχικών αξιών μεταξύ ορισμένων ομάδων. Σε αυταρχικά κράτη που εμπλέκονται σε πόλεμο, υπάρχει συχνά μια στρατιωτικοποίηση της μητρότητας, ένα είδος «αναπαραγωγικής επιστράτευσης». Οι γυναίκες αντιμετωπίζονται όλο και περισσότερο αποκλειστικά ως πόροι αναπαραγωγής που πρέπει να αξιοποιούνται όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά. Αυτό οδηγεί σε ιδέες σχετικά με την αναγκαιότητα της απόκτησης παιδιών όσο το δυνατόν νωρίτερα και συχνότερα. Η σημερινή προπαγάνδα εξισώνει την πλήρη οικογένεια όχι μόνο με μια οικογένεια που έχει παιδιά, αλλά συγκεκριμένα με μια μεγάλη οικογένεια, με τους ρόλους των γυναικών να ορίζονται αποκλειστικά ως «σύζυγος» και «μητέρα». Τα μηνύματα αυτά παρουσιάζουν εντυπωσιακές ομοιότητες με την προπαγάνδα που χρησιμοποιούσαν κράτη που είχαν εμπλακεί σε πολέμους τον εικοστό αιώνα, αν και στη σημερινή Ρωσία θα μπορούσε κανείς να αντιμετωπίσει ποινικές ευθύνες για μια τέτοια σύγκριση.
Είναι πολύ πιθανό ότι μέχρι το τέλος του 2024 θα δούμε νέα περιοριστικά και απαγορευτικά μέτρα που θα επηρεάζουν τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών. Ωστόσο, οι γυναίκες δεν το βάζουν κάτω. Εκτός από το Ταμείο Επείγουσας Αντισύλληψης, οι Ρωσίδες ακτιβίστριες δημιούργησαν την ενημερωτική πύλη «Δικαίωμα στην άμβλωση», η οποία συλλέγει δεδομένα σχετικά με τους νόμους, τις πολιτικές και τα ιατρικά πρότυπα που σχετίζονται με την άμβλωση στη Ρωσία [14]. Η Φεμινιστική Αντιπολεμική Αντίσταση διεξάγει εκστρατεία για τα αναπαραγωγικά δικαιώματα με το σύνθημα «Εσύ είσαι αυτή που αγωνίζεται, εσύ είσαι αυτή που γεννάει παιδιά!» [15]. Επί του παρόντος, μόνο πρακτικές ακτιβιστικές πρωτοβουλίες που ενώνουν τους ενδιαφερόμενους ανθρώπους μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της δράσης κατά των αμβλώσεων από τους συντηρητικούς και τους αξιωματούχους που είναι πιστοί στο στρατιωτικό καθεστώς.
https://posle.media/language/en/special-demographic-operation/
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] https://www.themoscowtimes.com/2024/09/28/in-russia-international-safe-abortion-day-is-a-reminder-of-reproductive-rights-backsliding-a86497
[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Abortion-rights_movement
[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Russian_All-National_Union#:~:text=The%20Russian%20All-National%20Union,has%20been%20founded%20in%201990.
[4] https://en.wikipedia.org/wiki/Russian_Cross
[5] https://posle.media/language/en/concerned-about-the-birth-rate-long-before-the-war-broke-out/
[6] https://internationalviewpoint.org/spip.php?article8000
[8] https://www.bbc.com/news/world-europe-67495969
[9] https://www.ponarseurasia.org/a-decade-of-religious-education-in-russian-schools-adrift-between-plans-and-experiences/
[10] https://en.wikipedia.org/wiki/Russian_emigration_during_the_Russian_invasion_of_Ukraine#
[11] https://posle.media/language/en/opposing-the-patriarchal-state/
[12] https://www.themoscowtimes.com/2024/03/08/putin-says-childbirth-is-womens-greatest-gift-and-purpose-in-womens-day-message-a84387
[13] https://www.businessinsider.com/russia-economy-demograpic-crisis-low-birth-rate-special-demographic-operation-2024-9?international=true&r=US&IR=T
[14] https://pravonaabort.com/#rec800946492
[15] https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article65601
ΠΗΓΗ: https://posle.media
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: elaliberta.gr