Is het tijd om op te roepen tot onderhandelingen? En wie zou dat doen?
Zijn het door de Chinese leider Xi Jinping aangekondigde "vredesplan" met twaalf punten en de verklaringen van de Braziliaanse president Lula op weg naar Peking, waarin hij voorstelt dat de Oekraïners de Krim "opgeven" om te onderhandelen, een "window of opportunity" voor het openen van een of andere vorm van onderhandelingen over de Russische oorlog in Oekraïne en de terugkeer naar vrede?
Gilbert Achcar is van mening dat "de bijdrage van China onontbeerlijk is voor een vreedzame regeling van de oorlog in Oekraïne [1]", aangezien het heeft onderstreept dat het hecht aan het beginsel van soevereiniteit, onafhankelijkheid en territoriale integriteit van alle landen - in dit geval Oekraïne... en China. [2] en dat nucleaire proliferatie moet worden voorkomen en een nucleaire crisis moet worden vermeden. Tegelijkertijd bevestigde Xi Jinping zijn diepe vriendschap met het Rusland van Poetin, terwijl Poetin de rol van zijn Chinese vriend als potentiële bemiddelaar afwees [3].
Hoewel de Oekraïners hebben aangekondigd bereid te zijn met de Chinezen te praten (een eerste rechtstreekse dialoog heeft plaatsgevonden), vormen de twaalf Chinese punten geen "vredesplan", d.w.z. een indicatie van een manier om het conflict te beëindigen, omdat het Chinese standpunt het feit ontwijkt dat er een agressor en een agressor is, dat de agressor blijft zeggen dat zijn doel de vernietiging van de Oekraïense staat is en de annexaties van de gebieden die hij heeft afgekondigd op geen enkele manier ter discussie stelt. De Oekraïners zijn terecht van mening dat elk vredesproces gebaseerd moet zijn op de tien punten die Volodymyr Zelensky in november 2022 tijdens de G20 in Indonesië heeft ontwikkeld (tien punten die stadia in een proces zijn) [4].
Bovenal is geen van beide partijen van plan iets te doen vóór de offensieven of tegenoffensieven van dit voorjaar en de vroege zomer.
Versterking van de diplomatie echter?
Een Chinees of Chinees-Braziliaans initiatief, of zelfs een Emirati-Braziliaans initiatief, of andere (India, Zuid-Afrika, het Vaticaan, ...) kunnen echter op middellange termijn leiden tot de oprichting van een permanente conferentie, waarschijnlijk onder auspiciën van de VN (wat de instemming van de Veiligheidsraad veronderstelt). In dit stadium kan een dergelijke conferentie niet snel leiden tot een "vredesproces", zoals het geval is geweest bij vele soortgelijke conferenties voor andere conflicten (zie de recente mislukking van de conferentie van Genève over Syrië), maar gewoon door een plaats te creëren "waar we praten".
Onderhandelen over een uiteindelijk einde van de Russische oorlog in Oekraïne is belangrijk genoeg voor de wereldmachten om te menen dat zij inspraak hebben, vooral als de voorwaarden voor toekomstige veiligheid moeten worden geschapen. Maar er kan niet worden onderhandeld zonder de belangrijkste betrokkenen, de Oekraïense agressors en de Russische agressor. Een onderhandeling VS-Rusland (of NAVO-Rusland, of China/VS-Rusland) over de Oekraïners zou in geen enkele configuratie tot een duurzame vrede leiden.
Helaas is in het voorjaar van 2022 de tijd (nog) niet rijp voor diplomatie. Zeker, zoals een aantal persoonlijkheden hebben gezegd (Le Monde, 20 maart 2022), we moeten niet "naïef en onvoorzichtig genoeg zijn om te geloven dat wapens voldoende zullen zijn om tot een oplossing te komen", maar wat vragen ze ons te doen als ze zeggen "laten we de diplomatie versterken"?
Het vuur staken door Oekraïne te ontwapenen en dan onderhandelen?
Veel zogenaamde vredesbewegingen roepen nu op tot een staakt-het-vuren voorafgaand aan wat zij denken dat "onderhandelingen" (een internationale conferentie?) zijn. Deze bewegingen hebben geen enkel middel om dit te bereiken aangezien zij in grote meerderheid geen enkele druk, zelfs niet symbolisch, uitoefenen op de agressor Poetin en hun eis concreet vertaald wordt in één enkele eis: de agressor niet de middelen geven om zich te verdedigen door de levering van wapens en munitie te blokkeren.
Dit is bijvoorbeeld het geval met de verklaring "Oser la paix" (Durf vrede te sluiten) gelanceerd door de Mouvement de la paix in Frankrijk, of, nog belangrijker, met het Manifest voor de Vrede (Manifest für Frieden) [5] gelanceerd in Duitsland in februari 2022. Soortgelijke standpunten zijn te vinden in Italiaanse, Spaanse, Britse, Noord-Amerikaanse bewegingen... Het Pleidooi voor Vredesonderhandelingen van Jürgen Habermas komt, ook al benadrukt hij de verantwoordelijkheid van Poetin voor de oorlog, neer op het verdedigen van hetzelfde soort standpunt.
Tegen de "pacifisten" die oprecht geloven dat de keten van niet-levering van wapens/vredesvuur/onderhandelingen het lijden van de volkeren, dat zeer reëel is, zal verlichten en een deugdzaam proces naar vrede op gang zal brengen, moeten wij zeggen dat het integendeel een discours is dat de agressor vandaag de dag bevoordeelt en hem niet tot onderhandelen aanzet.
Tot elke prijs de nucleaire dreiging oproepen?
Sinds februari 2022 zwaait de Russische leiding met de dreiging van nucleaire aanvallen. Deze retoriek over de nucleaire dreiging is vooral gericht op de publieke opinie in West-Europa, Noord-Amerika en Japan. Het doel is niet om zich voor te bereiden op een mogelijke nucleaire aanval, laat staan om de wereldwijde beweging voor nucleaire ontwapening te versterken, maar om de mobilisaties tegen de levering van wapens aan Oekraïne te intensiveren in de landen die deze wapens leveren, aangezien bewapening van Oekraïne in het verhaal van Poetin betekent dat de escalatie die morgen onvermijdelijk tot een nucleaire oorlog zal leiden, in stand wordt gehouden (de "anti-oorlog" demonstranten lijken niet te beseffen dat dit dreigement alleen door Poetin wordt geuit). Een nucleair dreigement, niet om de NAVO af te schrikken, maar om de bewegingen in het Westen die tegen de bewapening van Oekraïne zijn te pushen!
En trouwens, alle "anti-oorlog" demonstraties - in de praktijk tegen de bewapening van Oekraïne - worden door de officiële Russische media gepresenteerd als steun aan de vredesbeweging in hun "rechtvaardige strijd".
Betekent dit dat vragen over "escalatie", "escalatie", militarisering niet aan de orde zijn? We komen hierop terug...
Rechtvaardigheid als voorwaarde voor duurzame vrede
Dit is het zevende punt van het tien punten tellende Oekraïense vredesplan. De noodzaak, voor een duurzame vrede, dat misdaden worden vastgesteld en berecht. Ten eerste de misdaad van agressie, een schending van het VN-Handvest, maar ook van het OVSE-Handvest [6] en van de door de Russische Federatie ondertekende verdragen die de grenzen van Oekraïne garanderen [7]. Ten tweede de vervolging van de daders van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Oekraïne vraagt om de oprichting van een "speciaal tribunaal" over dit onderwerp, terwijl het Internationaal Strafhof (ICC), dat zich bevoegd heeft verklaard, op zijn grondgebied een onderzoek mag instellen. Oekraïne, dat het Statuut van Rome van het ICC heeft ondertekend, heeft het niet geratificeerd, maar het ICC heeft een arrestatiebevel tegen Poetin uitgevaardigd...
Een "speciaal hof" in plaats van het ICC? Het is waarschijnlijk dat de niet-ratificatie het gevolg is van druk (met name van de Amerikanen, die ook niet geratificeerd hebben en het Hof willen saboteren) [8]. Het Statuut van Rome is een belangrijke vooruitgang in het internationaal recht, Oekraïne zou het moeten ratificeren en het ICC zou moeten functioneren [9].
Het recht moet zijn beloop hebben, ongeacht eventuele militaire en politieke onderhandelingen. Het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, het gerechtelijk orgaan van de VN dat staten berecht, heeft Rusland bevolen "zijn militaire operaties in Oekraïne onmiddellijk te staken" (besluit van 16 maart 2022), maar bij gebrek aan een akkoord van de Veiligheidsraad heeft het geen middelen om dit besluit af te dwingen. Het ICC, dat sinds 2002 operationeel is, berecht individuen en kent deze blokkades dus niet.
Verdeling, de valse "oplossing", noch rechtvaardig noch duurzaam
Zowel in de bewegingen als in de kanselarijen heerst het idee dat het gewapende conflict zich na afloop van de offensieven in de lente-zomer van 2023 zal stabiliseren met een feitelijke verdeling, waarbij een deel van het internationaal als Oekraïens erkende grondgebied onder Russische controle blijft: een "bevroren conflict" dat beter is dan een oorlog met het risico van verlenging, en dat ooit tot een nieuwe situatie zou kunnen leiden. "Bevriezing van het conflict (alleen al in de Donbass) en het starten van een de-escalatieproces was het doel van het Minsk 2-akkoord in 2015, dat op niets uitliep en door Vladimir Poetin nog voor zijn offensief in februari 2022 definitief werd weggegooid. Het bekrachtigen van een de facto verdeling is het creëren van een "Elzas-Lotharingen [10]" voor Oekraïne, met miljoenen vluchtelingen uit de verloren regio's (inclusief de Krim) en geen enkele Oekraïense regering die deze verdeling de jure kan aanvaarden: kortom, meer dan een "Koreaanse situatie [11]", een intermezzo voor een nieuwe hete oorlog in de nabije toekomst....
Over de kwestie van de voorwaarden voor de terugkeer van de vluchtelingen, de raadpleging van de bevolking en de status van de gebieden kan worden onderhandeld, maar dit veronderstelt het vertrek van de Russische bezettingstroepen en de annulering van de annexatieprocedures van de Russische Federatie.
- Het probleem van de militarisering en het veiligheidsbeleid niet onderschatten
- Terwijl de eis van de "pacifisten" om Oekraïne te ontwapenen en/of toe te geven aan de nucleaire chantage van Poetin uiterst gevaarlijk is, is het probleem van de militarisering helemaal niet triviaal.
De heropleving van de wapenwedloop begon lang voor de huidige Russische agressie, zelfs voor de oorlog in Donbass en de Russische annexatie van de Krim in 2014. Het wordt aangewakkerd door twee verschillende fenomenen.
1) Een wijdverbreide perceptie van een toename van bedreigingen in meerdere vormen, in ieder geval sinds de wereldwijde financiële crisis van 2008-2009:
- "terroristische" onveiligheid, (die het Westen maar vooral moslimlanden massaal heeft getroffen);
- sociale en politieke onveiligheid, als gevolg van het neoliberale beheer van de wereld, een factor van toenemende ongelijkheid, en de daaruit voortvloeiende sociaal-politieke ontwrichtingen
- klimatologische en meer algemeen ecologische onzekerheid, een factor van instabiliteit, potentieel de belangrijkste oorlogsfactor op wereldschaal, als zodanig aangemerkt door het Amerikaanse ministerie van Defensie in 2007 [12].
2) Een "geopolitieke" crisis, gekenmerkt door het afbrokkelen van de hegemonie van het door de VS gedomineerde westerse imperialisme, de opkomst van China en de versterking van regionale actoren en middenmachten, hetgeen leidt tot reacties en confrontaties.
In deze situatie reageren alle staten met een beleid van "securitisering", dat erin bestaat dat de verschillende problemen eerst moeten worden aangepakt met "veiligheidsmaatregelen" (regelgeving, politie, militair). De Russische oorlog in Oekraïne versterkt dit fenomeen alleen maar, vooral in zijn militaire dimensie, evenals het Chinees-Amerikaanse antagonisme.
Steun voor het gewapende en ongewapende verzet van het Oekraïense volk tegen de Russische agressie betekent niet dat wij ipso facto het veiligheids- en militariseringsbeleid van elk land moeten steunen, te beginnen met ons eigen land.
Welke defensielogica met welke militaire middelen en voor welke doelstellingen? Dit is een dringend debat nu de wet op de militaire programmering 2024-2030 in Frankrijk op het punt staat aangenomen te worden. En wat te doen op Europees niveau, dat van de EU - en welke voorstellen zullen de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2024 opleveren -, dat van het Atlantisch Bondgenootschap en zijn operationele arm de NAVO, welke balans moet worden opgemaakt van de afgelopen twintig jaar, de afgelopen maanden, de nieuwe voorstellen sinds de top van Madrid in 2022, en natuurlijk de mondiale dimensie (Afrika, Middellandse Zee, Indo-Pacific)? Alvorens na te denken over een nieuwe politieke en institutionele architectuur voor veiligheid in Europa (zonder NAVO?) morgen. Zoveel vragen die verder gaan dan de RESU, maar die ons in al onze organisaties aangaan.
Steun meer dan ooit de Oekraïense progressieven
Natuurlijk is Oekraïne geen "nazistaat", zoals de Poetinisten en hun vrienden zeggen, en is het extreem-rechts zelf electoraal gezien slechts een marginale grootheid, in tegenstelling tot Rusland waar het aan de macht is. Wel is neoliberaal en/of conservatief rechts politiek en cultureel dominant. De Russische agressie heeft sinds 2014 en nog meer sinds februari 2022 een begrijpelijke golf van Oekraïens patriottisme uitgelokt, ook bij de meerderheid van de Russisch sprekende Oekraïense bevolking, en bepaalde echt anti-Russische (en niet alleen anti-Poetin) chauvinistische tendensen manifesteren zich zelfs institutioneel (wet op de censuur van onderzoek).
De rechtse parlementaire meerderheid heeft in het Oekraïense parlement antisociale wetten kunnen aannemen. De aangekondigde strategische keuzes voor de economie en de wederopbouw zijn zorgwekkend, omdat zij geïnspireerd zijn op neoliberale en anti-ecologische modellen. Maar ook al zijn de vrijheden, gezien de staat van oorlog, beperkt, Oekraïne blijft fundamenteel democratisch - vooral in vergelijking met buurland Rusland; bepaalde maatregelen zijn echter vatbaar voor kritiek, zoals de opschorting van de wet op gewetensbezwaren [13].
De Oekraïense progressieve bewegingen zijn divers, maar allemaal zijn ze betrokken bij het gewapende en ongewapende verzet van het Oekraïense volk tegen de agressie, en allemaal bekritiseren ze tegelijkertijd enkele of alle bovengenoemde regressieve projecten en maatregelen. Zij hebben allen een handicap, de zwakke, of zelfs ontbrekende, steun van hun tegenhangers in Europa en de wereld (die in sommige gevallen zelfs tot afwijzing leidt) die Oekraïense rechtsmensen in staat stelt uit te leggen dat "links" als geheel anti-Oekraïens van aard is, vooral omdat begrippen als "links", "socialisme", "marxisme", enz. vaak worden vereenzelvigd met het voormalige Sovjetregime of met de zogenaamd pro-Russische fracties in Oekraïne in de eerste jaren van de onafhankelijkheid.
Wat wij Oekraïense progressieven noemen zijn politieke groeperingen die beweren socialistisch of anarchistisch te zijn, waaronder onze kameraden in Sotsialnyi Rukh, vakbondsleden in de UPF en vooral de KVPU, feministen, antifascisten, LGTBQ+ bewegingen, ecologen, burger- en sociale rechtenactivisten waaronder het Nobelprijswinnende Civil Liberties Centre of Vostok SOS, culturele en artistieke groeperingen, media, tijdschriften, uitgevers. Daarbij komen nog een aantal zelfbeheerde lokale initiatieven voor humanitaire solidariteit en lokaal leven, controle op de toewijzing van hulp, enz.
Meer dan ooit steun voor de Russische anti-oorlogsbeweging
De evolutie van de situatie hangt sterk af van wat er in Rusland gebeurt en zal gebeuren. Toen Vladimir Poetin zijn "speciale operatie" lanceerde, drong hij aan op de dringende noodzaak om "Oekraïne te denazificeren" en "de met genocide bedreigde Russische sprekers te redden". De mislukking van zijn offensief en de langdurige oorlog brachten hem ertoe de redenen voor de oorlog te wijzigen door meer en meer aan te dringen op de noodzaak om "Rusland te redden" van het hebzuchtige en overigens "satanistische" Westen.
De relatief talrijke protesten in Rusland met als thema Niet Voyne ("Geen oorlog") werden vrij snel de kop ingedrukt; ze waren vooral afkomstig van de stedelijke middenlaag van de grote steden, de intellectuele en technische elites en een deel van de jeugd. De eerste golf van gedeeltelijke dienstplicht in september 2022 lokte een golf van vermijding uit. Dit alles leidde tot het vertrek van honderdduizenden mensen uit het land.
Tegelijkertijd versterkte het regime voortdurend zijn repressieve middelen en propaganda, terwijl een ander deel van de stedelijke middenlaag zich aansloot bij het nationalistische en oorlogszuchtige discours (en bepaalde groepen of clans gingen in oorlogsnood). De aanvalsoorlog was niet populair bij een meerderheid van de Russen, maar een groot deel van hen maakt zich nu zorgen over de catastrofe die een Russische nederlaag zou kunnen veroorzaken.
Hoe kan men zich in deze omstandigheden, die van steeds gewelddadiger repressie en een langdurig conflict, tegen het regime en tegen de oorlog verzetten? Hoe kunnen tot ballingschap gedwongen tegenstanders zich organiseren en betrekkingen onderhouden met het binnenland? Dit alles in een klimaat van verdeeldheid, verwarring en onzekerheid.
Feit is dat de internationale steun voor anti-oorlogstegenstanders in Rusland, zowel van binnenuit als van buitenaf, zowel kwantitatief als kwalitatief vrij beperkt is.
We moeten rekening houden met de diversiteit van de anti-oorlogs Russen, de repressie aanklagen tegen alle burgers van de Russische Federatie die zich tegen Poetin en de oorlog verzetten, ongeacht hun ideologische en politieke standpunten, hun afkomst en nationaliteit.
Maar we hebben een bijzondere plicht om actief solidair te zijn met degenen die we als progressief beschouwen, waarbij we rekening moeten houden met hun diversiteit, generationeel en sociaal, hun verdeeldheid, hun evoluties - recent en lopend, we moeten hen beter leren kennen, hun ervaringen delen. Of het nu gaat om groepen die zich socialistisch of anarchistisch links noemen, verdedigers van burger- en mensenrechten, liberaal-democraten, culturele kringen, nationale minderheden, enz.
Gezamenlijke en ondersteunende acties
Na een bestaan van meer dan een jaar zijn het Franse RESU-comité en de RESU/ENSU op Europese en nu ook buiten-Europese schaal, Amerika, Oost-Azië en de Stille Oceaan, bepaalde Afrikaanse en Arabische landen (we moeten dus spreken van INSU), ondanks hun beperkingen, successen.
In Frankrijk heeft het comité blijk gegeven van een zekere efficiëntie, is het geslaagd in enkele symbolische acties, een articulatie (en bijdrage) aan sectorale solidariteitsacties met Oekraïners, soms Russen en Wit-Russen (vakbonden in het bijzonder, maar ook feministen, maar niet genoeg voor ecologen, studenten...).
Internationaal heeft het netwerk een sterke band opgebouwd met Sotsialnyi Rukh - en ook een beetje met andere Oekraïners. Aanvankelijk ontstaan in een paar Europese landen, met de belangrijke bijdrage van de Poolse kameraden van Razem, heeft het zich sindsdien ontwikkeld en blijft dat doen.
Bij het opbouwen van een breed front van solidariteit met het verzet van het Oekraïense volk en met de anti-oorlogs Russen is het Franse comité van RESU erin geslaagd vertrouwensbanden te smeden met organisaties die Oekraïners in Frankrijk vertegenwoordigen (Unie van Oekraïners in Frankrijk) en anti-Poetin Russen (Russia-Libertés). Onze banden met de Oekraïense progressieven zijn gevestigd, ook al zijn zij in Frankrijk weinig talrijk, onze banden met de verschillende min of meer progressieve Russische groepen in opbouw - deze groepen zijn grotendeels zelf zo.
De vakbondserkenning (en enige mobilisatie) is reëel. Aan de kant van de Franse (en a fortiori internationale) linkse partijen en de associatieve bewegingen en NGO's hebben we daarentegen weinig vooruitgang geboekt. De redenen daarvoor zijn de "campistische" standpunten (hoewel minder sterk in Frankrijk dan in andere Europese landen), het "abstracte pacifisme" en misschien nog wel meer de houding van de "vermijders" (al die instellingen, organisaties en bewegingen die "vermijden" een duidelijke verklaring af te leggen en, meer nog, actie te ondernemen, afgezien van de enige dimensie van de opvang van vluchtelingen).
De gevaarlijke mondiale kloof onder ogen zien
Rusland en China hebben, elk op hun eigen manier, punten gescoord op het gebied van diplomatie en invloed in de wereld. De arrogantie van het Westen en de hardnekkige dubbele moraal die zij, en niet alleen de Amerikanen, hanteren, verklaren voor een groot deel de reacties van veel landen in het Zuiden. Zoals sociaal-democraat en voormalig Brits minister David Milliband opmerkt, zijn de redenen die Zuidelijke landen ertoe brengen het Westen niet te volgen in zijn steun aan Oekraïne onder meer wrok tegen vroegere, recente of zelfs voortdurende Westerse agressie (Palestina). "Maar het wantrouwen om Oekraïne te steunen mag een groter probleem niet verhullen, voegt Milliband eraan toe: sinds de financiële crisis van 2008 heeft het Westen niet laten zien dat het bereid of in staat is om een eerlijker en duurzamer mondiale economische markt te bevorderen of om de juiste politieke instellingen te ontwikkelen om een multipolaire wereld te beheren. Dit falen komt nu tot uiting [14]. De voorstelling van een conflict waarin "democratieën tegen autocratieën" tegenover elkaar staan, wordt door veel volkeren in de wereld gezien als een hypocriet "verhaal".
Daarbij komt nog het "kampisme" van de meerderheid van links, in Afrika, de Arabische wereld, Azië, Noord- en Zuid-Amerika en zelfs in Europa, ook al is de situatie in verschillende regio's niet precies gelijk, de wijdverbreide onwetendheid over de werkelijke situatie in Oekraïne, en de totale onwetendheid van links in Oekraïne.
Franse progressieven, waaronder leden van RESU-Frankrijk, hebben de mogelijkheid om in contact te komen met enkele progressieve en andersglobalistische stromingen door hun historische en politieke banden, door de aanwezigheid hier van organisaties die met verschillende landen verbonden zijn. ENSU is begonnen debatten te organiseren met activisten uit Latijns-Amerika, Oost-Azië, de Pacific... Wij kunnen helpen hetzelfde te doen met Afrikanen en Arabieren in het bijzonder.
Werkterreinen (onder andere)
Wij moeten onze inspanningen in drie richtingen voortzetten.
Enerzijds proberen RESU-groepen of dit soort allianties te structureren buiten de paar steden waar ze bestaan, gezien de realiteit van een zekere steun voor Oekraïners in veel Franse regio's (ook al komt deze solidariteit minder vaak en minder expliciet tot uiting dan tijdens de oorlog in Bosnië, of recenter tijdens de Chileense commissies).
Anderzijds om het debat te verdiepen met linkse activisten, rebellen, communisten, Groenen en anderen, die onze analyses geheel of gedeeltelijk delen, en net als Clémentine Autain vinden dat "Poetin zijn oorlog in Oekraïne moet opgeven [15]".
Ten slotte, om te debatteren met verenigingskringen die te vaak "ontwijkend" blijven (waaronder verenigingen die het Oekraïne Solidariteits Collectief CSU mede hebben opgericht, leden van de CRID zoals de Liga voor de Mensenrechten of de CCFD Terre solidaire), met culturele groepen en bewegingen die al op hun specifieke terrein gemobiliseerd zijn, en bepaalde stromingen die beweren geweldloos en vreedzaam te zijn, of de weerspannigen en tegenstanders te steunen (bij voorrang de Russen) en die agressors en agressieven niet met elkaar verwarren en zich niet tevreden stellen met abstracte pacifistische verklaringen (vanuit dit oogpunt moet het werk van het geweldloze centrum Novact in Barcelona worden onderstreept).
Tenslotte moeten we gebruik maken van de instrumenten waarover we al beschikken, te beginnen met het aanzienlijke redactionele werk van Syllepse en haar Redactionele Solidariteitsbrigades, en ook van anderen, zowel in termen van publicaties als van culturele acties.
Notes
[1] In het progressieve Amerikaanse tijdschrift The Nation, herdrukt in Contretemps van 20 maart 2023.
[2] China denkt daarbij uiteraard ook aan Taiwan, dat als deel van China wordt beschouwd, en natuurlijk aan zijn gekoloniseerde provincies Xinjiang en Tibet.
[3] Poetin wil, als hij ooit besluit te "onderhandelen", dat het met de Amerikanen is, aangezien hij verklaart dat hij in conflict is met hen en de NAVO en dat Oekraïne "niet mag bestaan".
[4] De tien punten: 1° nucleaire veiligheid, 2° voedselveiligheid, 3° energiezekerheid, 4° gevangenen en gedeporteerden, 5° territoriale integriteit, 6° terugtrekking van de Russische troepen en einde van de vijandelijkheden, 7° rechtvaardigheid, 8° milieubescherming, 9° voorkomen van escalatie, 10° bevestiging van het einde van de oorlog.
[5] Dit manifest werd gelanceerd door Sahra Wagenknecht, parlementslid van de partij Die Linke (zij staat haaks op de meerderheid van de partij), die bedreven is in het innemen van nationaal-populistische standpunten, met name ten aanzien van immigranten, en Alice Schwarzer, oprichtster van het feministische tijdschrift Emma, die de "peettante" is van een zeker feminisme.
[6] Handvest van Parijs voor een nieuw Europa (1990) aangevuld met het Handvest voor de Europese Veiligheid van 1999.
[7] Memorandum van Boedapest over kernwapens (1994) en overeenkomsten over de stationering van de Russische Zwarte Zeevloot (1997 en 2010).
[8] De Amerikanen willen tot elke prijs vermijden dat Amerikaanse politieke of militaire leiders voor het Internationaal Strafhof kunnen worden gedaagd en dus het actieterrein of de mechanismen ervan beperken. Er zij aan herinnerd dat, terwijl 123 landen partij zijn bij het Statuut van Rome, waaronder die van de Europese Unie, alsmede vele Latijns-Amerikaanse landen, dit niet het geval is voor de Arabische landen (met uitzondering van Palestina) en de meeste Afrikaanse landen, dat de Verenigde Staten, Rusland, Iran, Syrië, Israël, enz. hebben ondertekend maar niet geratificeerd, en dat China, India, Saoedi-Arabië, Turkije, enz. niet hebben ondertekend.
[9] Hoewel het Statuut van Rome een echte verwezenlijking van het internationaal recht is, in het bijzonder door de precieze omschrijving van de misdaden die door het ICC moeten worden behandeld, is de praktijk van het ICC niet zonder problemen: niet alleen zijn de procedures verwarrend en complex, maar het ICC is vaak bekritiseerd omdat het voornamelijk personen aanklaagt (meestal Afrikanen) die niet door het Westen worden gesteund, en nooit westerlingen of hun bondgenoten. De aanklacht van het ICC tegen Vladimir Poetin wordt door sommigen gezien als onderdeel van deze 'eenzijdige' houding (terwijl bijvoorbeeld Israëlische leiders nooit worden aangeklaagd).
[10] Toen het Frankrijk van Thiers de annexatie van de Elzas en de helft van Lotharingen (twee grotendeels Duitstalige gebieden op het platteland) accepteerde, deed het dat de jure, bij het Verdrag van Frankfurt van mei 1871, na een verloren oorlog en tijdens het neerslaan van de Commune. Daarna domineerde "wraak" een generatie lang de Franse politiek.
[11] Noord- en Zuid-Korea verkeren sinds de Panmunjeon Wapenstilstand van 1953 juridisch nog steeds in staat van oorlog.
[12] Het tijdperk van de gevolgen? The Foreign Policy and National Security Implication of Global Climate Change, CSIS, 2007.
[13] Deze wet "opgeschort om oorlogsredenen" aanvaardde alleen gewetensbezwaren voor aanhangers van bepaalde godsdiensten. De Russische wet op gewetensbezwaren van 2004 is theoretisch nog steeds van kracht, maar wordt volledig met voeten getreden. Er zij aan herinnerd dat het recht op gewetensbezwaren door Europese teksten wordt gewaarborgd en dat het eerste land dat gewetensbezwaren heeft gelegaliseerd, dit tijdens de oorlog heeft gedaan (het Verenigd Koninkrijk in 1916).
[14] www.foreignaffairs.com/ukraine/world-beyond-ukraine-russia-west
[15] Tribune in het Journal du Dimanche van 24 februari 2023.