Ποια είναι η σημασία της πολιτικής του Αλεξέι Ναβάλνι από τη σκοπιά της ρωσικής αριστεράς; Ποιο ρόλο έχει διαδραματίσει στην πολιτικοποίηση της ρωσικής κοινωνίας; Ποια θα μπορούσε να είναι η πολιτική του διαθήκη; Τρεις παρεμβάσεις από την Αριστερά
Grusha Gilayeva
Ζήσαμε μια πρόβα του θανάτου του Αλεξέι Ναβάλνι το καλοκαίρι του 2020. Τότε, οι Ρωσικές Υπηρεσίες Ασφαλείας έκαναν μια πρώτη, ευτυχώς αδέξια, προσπάθεια να εξαφανίσουν τον ανεπιθύμητο πολιτικό. Επί δύο ημέρες κρατήθηκε σε νοσοκομείο του Ομσκ, ενώ η οικογένειά του και οι συνεργάτες του εμποδίστηκαν να εξασφαλίσουν ότι θα νοσηλευτεί από γιατρούς που δεν βρίσκονται στο έλεος του ρωσικού κράτους. Η είδηση ότι ο Ναβάλνι θα ζούσε και ότι η θεραπεία και η αποκατάστασή του στη Γερμανία ήταν επιτυχείς, έγινε δεκτή με ανακούφιση από πολλούς στη ρωσική αντιπολίτευση. Και σαν να μην ήταν όλα αυτά αληθινά, ο Ναβάλνι είχε αναστηθεί από τους νεκρούς και θα μας εξέπληττε με τις έρευνές του και θα αποκάλυπτε τους δολοφόνους. Οι προσδοκίες σύντομα εκπληρώθηκαν. "Τηλεφώνησα στον δολοφόνο μου. Ομολόγησε" ήταν ο τίτλος ενός θρυλικού αριστουργήματος στο YouTube που κατέγραφε σε πραγματικό χρόνο τη συνομιλία του Ναβάλνι με έναν από τους δολοφόνους της FSB (Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας) [1]. Τι θα μπορούσε να κάνει το Κρεμλίνο; Έκανε αυτό που κάνει πάντα: κυκλοφόρησε αντιφατικές εκδοχές και αρνήθηκε τα πάντα. Ο εκπρόσωπος του Πούτιν, Ντμίτρι Πεσκόφ χαρακτήρισε την έρευνα ψεύτικη και ο ίδιος ο Πούτιν την περιέγραψε ως "νομιμοποίηση υλικών από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες". Με άλλα λόγια, ο Πούτιν αναγνώρισε ακόμη και την αλήθεια της έρευνας, αμφισβητώντας μόνο τα πνευματικά δικαιώματα. Πρόσθεσε μάλιστα δυσοίωνα: "Αν το θέλαμε, θα το είχαμε φτάσει μέχρι τέλους".
Πόσο έκπληκτος και έξαλλος πρέπει να ήταν ο Πούτιν όταν ο Αλεξέι Ναβάλνι επέστρεψε στη Ρωσία στις 17 Ιανουαρίου 2021, μόνο τώρα μπορούμε να καταλάβουμε. Φαίνεται ότι ο δειλός " αφέντης" δεν ήθελε απλώς να σκοτώσει τον βασικό του αντίπαλο, αλλά να τον βασανίσει. Η επιστροφή του Αλεξέι στη Ρωσία του κόστισε 3 χρόνια φυλάκισης, 300 ημέρες σε προανακριτικό κέντρο, ατελείωτες δίκες και κατασκευασμένες υποθέσεις, φυλάκιση για τουλάχιστον 30 χρόνια, αδυναμία να μεγαλώσει τα παιδιά του και να είναι με τη σύζυγό του, καθώς και την ποινική δίωξη των συνεργατών του και όλων των δικηγόρων που συμμετείχαν στην υπεράσπισή του. Στις 16 Φεβρουαρίου, η ζωή του Αλεξέι Ναβάλνι τερματίστηκε κάτω από αδιευκρίνιστες ακόμη συνθήκες. Ποιος ήταν ο λόγος για μια τόσο σκληρή και αδιάλλακτη εκδίκηση;
Ο Ναβάλνι έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι συμπολίτες μας σκέφτονται για την πολιτική. Επιστρέφοντας στη Ρωσία, θέτοντας σε κίνδυνο την ίδια του τη ζωή για το μέλλον της χώρας του, αναλαμβάνοντας πλήρως την ευθύνη για όλους εκείνους που πιστεύουν στην αλλαγή στη Ρωσία και στη δυνατότητα δικαιοσύνης, δημοκρατίας και ειρήνης στον μετασοβιετικό χώρο, ο Αλεξέι απέδειξε ότι υπάρχει χώρος για ειλικρινείς και ανιδιοτελείς πράξεις στην πολιτική. Το απέδειξε με κόστος τη ζωή του. Έφυγε, αλλά η υπόσχεσή του παραμένει μαζί μας: "Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός".
Ο Αλεξέι Ναβάλνι δεν κληροδότησε στη ρωσική αντιπολίτευση καμία σαφή στρατηγική, κανένα πολιτικό δόγμα και κανέναν οδηγό για ανατρεπτικές τεχνολογίες κατά του Κρεμλίνου. Δεν άφησε πίσω του κανέναν διάδοχο ή κληρονομιά που θα μπορούσε κανείς να οικειοποιηθεί. Αλλά ο Αλεξέι μας άφησε το πιο πολύτιμο και εύθραυστο δώρο απ' όλα. Θυμάστε πώς εσείς και εγώ γελάσαμε όταν ο Ναβάλνι αποκαλούσε τον φτωχό Κονσταντίν Κουντριάβτσεφ [2], ο οποίος εξαφανίστηκε αμέσως μετά την έρευνα; Θυμάστε όλα εκείνα τα ξεκαρδιστικά μιμίδια και τραγούδια για το "aquadisco" [3] που στέλναμε ο ένας στον άλλον; Θυμάστε τα κίτρινα λαστιχένια παπάκια [4], τα αθλητικά παπούτσια "Don'tCallHimDimon" [5], τις χρυσές βούρτσες τουαλέτας [6]και πολλά άλλα πράγματα;
Αυτές είναι οι κοινές μας αναμνήσεις, το συλλογικό μας γέλιο σε πείσμα όλων. Ο Αλεξέι Ναβάλνι μας έμαθε να γελάμε και να αγωνιζόμαστε μαζί παρά τις διαφορές μας, μας έδωσε την εμπειρία της αλληλεγγύης. Και μόνο με την αλληλεγγύη, με την ικανότητα να ακούμε άλλες φωνές και να βοηθάμε ο ένας τον άλλον, η μνήμη του Αλεξέι θα συνεχίσει να ζει.
Ναι, ο Αλεξέι ήταν ένας ισχυρός ηγέτης. Αλλά ποτέ δεν επιδίωξε να χρησιμοποιήσει αυτή τη δύναμη για να εδραιώσει την προσωπική του εξουσία. Είπε ότι αν κέρδιζε τις προεδρικές εκλογές, το πρώτο πράγμα που θα έκανε θα ήταν να καταργήσει την ίδια την Προεδρία. Πρέπει να καταλάβουμε -το Κρεμλίνο το έχει ήδη καταλάβει, γι' αυτό και οι άνδρες με τα μαύρα ποδοπατούν με μανία τα λουλούδια στα αυθόρμητα μνημόσυνα και συλλαμβάνουν όσους δεν φοβήθηκαν να αποχαιρετήσουν τον Αλεξέι δημόσια- ότι ο σκοπός του Ναβάλνι είναι πολύ ευρύτερος από τη δική του οργάνωση. Γι' αυτό ο σκοπός του είναι τόσο επικίνδυνος για το ρωσικό καθεστώς. Είναι ο σκοπός όλων εκείνων που θέλουν να συμμετέχουν στη ζωή της χώρας τους.
Κάθε φωνή έχει σημασία. Δεν είναι τυχαίο ότι οι γυναίκες έπαιξαν τόσο σημαντικό ρόλο στην ομάδα του Ναβάλνι: Η Λιούμποβ Σόμπολ, η Κίρα Γιάρμις, η Μαρία Πέβτσιχ (κηρύχθηκαν «ξένοι πράκτορες» και καταζητούνται από τη ρωσική αστυνομία), η Λίλια Τσανίσεβα (7,5 χρόνια φυλακή), η Κσένια Φαντέεβα (9 χρόνια φυλακή). Η σύζυγος του Αλεξέι, Γιούλια, αποτελούσε πάντα πρότυπο αυτοσυγκράτησης, αξιοπρέπειας και θάρρους, δίνοντας το παράδειγμα του τι σημαίνει να είσαι μαζί στις πιο δύσκολες στιγμές. Μόλις έμαθε την είδηση του θανάτου του συζύγου της, η Γιούλια Ναβάλνι δήλωσε αμέσως ότι ο αγώνας του Αλεξέι δεν έχει εγκαταλειφθεί και στις 19 Φεβρουαρίου εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία υποσχέθηκε να συνεχίσει τον αγώνα για να "πάρουμε πίσω τη χώρα μας για μας" [7]. Χάρη στο περιβάλλον που έχει δημιουργηθεί γύρω από τον Ναβάλνι, η θέση μιας γυναίκας στη ρωσική πολιτική και στον δημόσιο χώρο δεν περιορίζεται πλέον στην υπεράσπιση των "παραδοσιακών οικογενειακών αξιών". Μια γυναίκα δεν έγινε απλώς συνεργάτης, πιστός σύντροφος και οργανωτής, αλλά πλέον ηγείται της πρωτοπορίας στη μάχη για την ειρήνη και τη δυνατότητα ενός διαφορετικού μέλλοντος. Και όλα αυτά ενώ το ρωσικό κοινοβούλιο ετοιμάζεται να ανακηρύξει τον φεμινισμό εξτρεμιστική ιδεολογία [8], ενώ ο κρατικός έλεγχος του γυναικείου σώματος ενισχύεται ενεργά [9], ενώ τα βιβλία που "προωθούν τα ΛΟΑΤ" αποσύρονται από τις πωλήσεις και τις συλλογές των βιβλιοθηκών [10]και ενώ τα άτομα ΛΟΑΤ έχουν τεθεί εκτός νόμου ως " διεθνές εξτρεμιστικό κίνημα" [11].
Αν και τόσο το φεμινιστικό κίνημα όσο και η αριστερά έχουν συχνά επικρίνει τον Αλεξέι, είναι οι δραστηριότητές του που έκαναν δυνατή αυτή την κριτική, και συνεπώς την αυτοκριτική. Καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας της πολιτικής του δραστηριότητας, ο Ναβάλνι έχει αλλάξει επανειλημμένα τόσο την τακτική όσο και τη στρατηγική του. Έκανε κριτική στον εαυτό του και άλλαξε τις απόψεις του, έδειξε ευελιξία και ζωντάνια πνεύματος, αντί για σκληρό πείσμα και επιθυμία να βγει νικητής από κάθε διαμάχη, σκεφτόταν τι είναι χρήσιμο για τον κοινό σκοπό και αρνιόταν να κάνει οτιδήποτε ήταν επιζήμιο. Ο Ναβάλνι μας έδειξε πώς μπορούν να εφευρεθούν "πολιτικές τεχνολογίες" και να χρησιμοποιηθούν όχι για να χειραγωγήσουν τις μάζες, αλλά για να κάνουν τον καθένα από εμάς να αισθανθεί μέρος ενός κοινού αγώνα και να δράσει αλληλέγγυα.
Και σήμερα, καθώς θρηνούμε τον θάνατό του, δεν θρηνούμε για έναν απλό ηγέτη, αλλά για έναν άνθρωπο που μας έδωσε πίστη στους εαυτούς μας. Στη θέση του ενός θα έρθουν πολλοί.
Kirill Medvedev
Πριν από μια δεκαετία περίπου, ο Ναβάλνι κατάφερε να φέρει τη ρωσική αντιπολιτευτική πολιτική, η οποία προηγουμένως είχε εξαντληθεί σε μια περιφερειακή σύγκρουση μεταξύ αντισοβιετικών φιλελεύθερων και φιλοσοβιετικών σκληροπυρηνικών, σε ένα σχετικά παγκόσμιο πλαίσιο. Τότε, ο κόσμος έβλεπε μια αναδυόμενη ανάγκη για έναν νέο λαϊκό προσανατολισμό, καθώς 35 χρόνια νεοφιλελεύθερης διακυβέρνησης είχαν καταργήσει την αντιπαράθεση των μεγάλων ιδεών στον χώρο της πολιτικής, είχαν δώσει προτεραιότητα στην αγορά και την τεχνολογία της διακυβέρνησης, είχαν δημιουργήσει κλειστές κάστες εξουσίας και είχαν ευνουχίσει τη δημοκρατική λειτουργία. Όλα αυτά οδήγησαν σε απογοήτευση από την πολιτική από τη μία πλευρά και σε αυξανόμενη δυσαρέσκεια για το κατεστημένο από την άλλη.
Στη Ρωσία, αυτές οι παγκόσμιες τάσεις είναι αρκετά εμφανείς, παρά τις μετασοβιετικές ιδιαιτερότητές τους. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2010, η χώρα μας βρέθηκε υπό την κυριαρχία ενός διεφθαρμένου αυταρχικού μπλοκ που διαδέχθηκε τον Γιελτσινισμό, συνδυάζοντας τη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων της αγοράς με αυξημένο κρατικό έλεγχο και εδραιώνοντας τη νομή της εξουσίας, και όλα αυτά έγιναν ενδεχομένως σε μεγάλο βαθμό από την έλλειψη ενδιαφέροντος για την πολιτική από την πλειοψηφία των πολιτών. Η αποπολιτικοποίηση συνδέθηκε με την καταθλιπτική μνήμη της δεκαετίας του 1990, με τον φόβο να χαθούν κάποιες από τις βελτιώσεις που είχαν επέλθει από τότε, και αυτό εσκεμμένα εμβαθύνθηκε από τις αρχές.
Παρ' όλα αυτά, η δυσαρέσκεια αυξανόταν και διαχέονταν σε διάφορα τμήματα της κοινωνίας. Οι διαδηλώσεις του 2011-2012 αντιπροσώπευαν τη μεγαλύτερη δημόσια εξέγερση από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Έφεραν τον Ναβάλνι στο προσκήνιο της αντιπολίτευσης και τον βοήθησαν να ολοκληρώσει τη διαμόρφωση του οράματός του για ένα φιλολαϊκό σχέδιο επί ρωσικού εδάφους. Σε τι συνίσταται; Περιλαμβάνει την κινητοποίηση εκείνου του τμήματος της κοινωνίας το οποίο, εάν του δοθεί η ευκαιρία με δεξιοτεχνία και σεβασμό, είναι έτοιμο να μετακινηθεί από την απολιτική παθητικότητα ή την άσκοπη συμμετοχή σε εκλογικές τελετουργίες στην πρακτική της συλλογικής δράσης. Δεν έχει σημασία ποιες είναι οι απόψεις και οι αξίες σας, αυτό που έχει σημασία είναι αν θέλετε να απομακρύνετε την παρασιτική κάστα των απατεώνων και των κλεφτών από την εξουσία. Σημασία έχει αν θέλετε να αγαπήσετε τη χώρα σας όχι ως φέουδο του αφέντη σας, αλλά ως ένα αξιοπρεπές μέρος για να ζουν οι άνθρωποι. Και αν είστε έτοιμοι, να κάνετε κάτι γι' αυτό, είτε να συμμετάσχετε σε μια συλλογική δράση, είτε να συμμετάσχετε σε μια προεκλογική εκστρατεία, είτε να δωρίσετε χρήματα.
Η πολιτική πρέπει να γίνει ανταγωνιστική και να έχει τεχνογνωσία, είπε ο Ναβάλνι, και ο ίδιος προκάλεσε έντονες συζητήσεις και ανταγωνισμό καλύπτοντας τη χώρα με ένα δίκτυο γραφείων προεκλογικής εκστρατείας μαζί με την ομάδα του. Όπως και ο Ασάνζ, χρησιμοποίησε επιδέξια το διαδίκτυο για να εκθέσει στο κοινό τις ερμητικά κλειστές ισχυρές εταιρείες και υπηρεσίες πληροφοριών. Ενώ προσπαθούσε να οικοδομήσει μια νέα ενεργή πλειοψηφία σε όλο το εκλογικό σώμα του Πούτιν, μπήκε επίσης στο πεδίο της αριστεράς: με τις έρευνές του έκανε την αντιπάθεια για τους πλούσιους να γίνει μέρος του ρεύματος της αντιπολίτευσης, απαίτησε μεγαλύτερη υποστήριξη για την υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση και αύξηση του κατώτατου μισθού και προσπάθησε να δημιουργήσει εργατικά συνδικάτα. Ένα μέρος της αριστεράς τον μίσησε άγρια, και για να καθησυχαστεί, προσπάθησε να τον παρουσιάσει ως έναν απαρχαιωμένο φιλελεύθερο, πληρεξούσιο είτε της Δύσης είτε του Κρεμλίνου. Ένα άλλο μέρος της αριστεράς [12] οφείλει στον Ναβάλνι όχι μόνο την πολιτική του αφύπνιση [13] αλλά και το γεγονός ότι, υιοθετώντας τις πρακτικές των ακτιβιστών του Ναβάλνι, αναπτύχθηκε, μέσω της συνεργασίας και του ανταγωνισμού μαζί τους.
Ο ασυνήθιστος για τη ρωσική πολιτική συνδυασμός γοητευτικής εξωστρέφειας και αυτοπεποίθησης ενός επιτυχημένου ανθρώπου της μεσαίας τάξης, εξόργισε τους ανταγωνιστές του, αλλά βοήθησε τον Ναβάλνι να ξεπεράσει τη μη ελκυστική αξιολύπητη εικόνα της αντιπολίτευσης και να προσεγγίσει ακροατήρια που προηγουμένως δεν ήταν προσιτά σε αυτήν.
Ο Ναβάλνι ενσάρκωσε διάφορες ενωτικές ιδέες.
Είναι απαραίτητο να ξεπεραστεί το φράγμα μεταξύ "της χώρας του iPhone και της χώρας του chanson " (στμ γαλλικά μεσαιωνικά τραγούδια), ένας μυθοποιημένος διαχωρισμός που είναι απαραίτητος για πολλούς στην κυβέρνηση και μεταξύ της διανόησης;
Ή μήπως το κύριο καθήκον είναι να ενοποιηθούν οι φιλελεύθεροι στην εξουσία και στην αντιπολίτευση σε μια γροθιά;
Η τελική απάντηση σήμερα φαίνεται να είναι η εξής: για να ξεπεραστεί ηθικά και θεσμικά η κληρονομιά της δημοφοβίας και της αποπολιτικοποίησης της δεκαετίας του 1990, για να ενωθεί το ενεργό κομμάτι της κοινωνίας σε νέες βάσεις, ήταν απαραίτητο να διακοπούν όλοι οι δεσμοί με τους φιλελεύθερους που συνεργάστηκαν με το σύστημα, κάτι που έκανε ο Ναβάλνι σε ένα από τα τελευταία του λαμπρά κείμενα [14]. "Μισώ μανιωδώς αυτούς που πούλησαν, ήπιαν, σπατάλησαν την ιστορική ευκαιρία που είχε η χώρα μας στις αρχές της δεκαετίας του '90. Μισώ τον Γέλτσιν με την "Τάνια [15] και τον “Βάλια" [16], τον Τσουμπάις [17] και την υπόλοιπη διεφθαρμένη μαφιόζικη οικογένεια που έφερε τον Πούτιν στην εξουσία. Μισώ τους απατεώνες, τους οποίους για κάποιο λόγο αποκαλούσαμε μεταρρυθμιστές... Μισώ τους συντάκτες του πιο ηλίθιου αυταρχικού συντάγματος, το οποίο μας πούλησαν σε εμάς τους ηλίθιους ως δημοκρατικό, δίνοντας μάλιστα τότε στον πρόεδρο τις εξουσίες ενός κανονικού μονάρχη".
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αυτό αποτελεί θεμελιώδη αρχή στην πολιτική διαθήκη του Ναβάλνι.
Μια φορά κι έναν καιρό, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, αποφάσισε να γίνει ο πολιτικός που τόσον καιρό περίμενε. Κάποιον που "θα ερχόταν σε συναντήσεις σε προαύλια, θα έδινε ομιλίες, θα διεξήγαγε έρευνες, θα δρομολογούσε ενδιαφέροντα έργα εντός και εκτός διαδικτύου". Στη συνέχεια έπρεπε να προχωρήσει πολύ περισσότερο και να αποδείξει με το προσωπικό του παράδειγμα ότι ο πολιτικός αγώνας απαιτεί ανιδιοτέλεια, θάρρος και ετοιμότητα να πεθάνεις. Μια τέτοια παράξενη πεποίθηση είναι από μόνη της δυσάρεστη για τις αρχές, οι οποίες προσκολλώνται στον κυνισμό, τις συνωμοσίες και τον σχετικισμό που έχουν ενσωματωθεί στην κοινωνία. Ο Ναβάλνι, ο οποίος δεν ήταν σε καμία περίπτωση ένας περιθωριακός φανατικός, αλλά, μάλλον, ένας απόλυτα επιτυχημένος δημόσιος πολιτικός για τα αστικά δεδομένα, στάθηκε στο μοιραίο πολιτικό του στοίχημα μέχρι τέλους.
Και αυτό έκανε το πλήγμα του στην "τελική μάχη μεταξύ του καλού και της ουδετερότητας" ιδιαίτερα συντριπτικό.
Όλοι θα αισθανόταν πιο άνετα αν ο Ναβάλνι είχε ξεκινήσει την πορεία του με κάτι πιο αξιοπρεπές από τους τοξικούς λόγους του LiveJournal των τελών της δεκαετίας του 2000, τη ρητορική μίσους και τις Ρωσικές Πορείες (Russian Marches) [18]. Αλλά μετά τη δολοφονία του στην αποικία Polar Wolf που έβαλε τέλος στη βιογραφία του, δεν τίθεται πλέον το ερώτημα αν ο Ναβάλνι θα μπορούσε να γίνει o Ναβάλνι με οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Δυστυχώς, δεν θα μπορούσε. Τώρα εναπόκειται στους ανθρώπους που κάποτε ενέπνευσε με ελπίδα και συνέχισε να εμπνέει, παγώνοντας σε κελιά απομόνωσης και σφαδάζοντας από δηλητήρια, να μεταφέρουν αυτή την ελπίδα και να τη γεμίσουν με πολιτικό περιεχόμενο όσο καλύτερα μπορούν.
Marina Simakova
Δεν υπήρξε ομοφωνία σχετικά με τη φιγούρα του Αλεξέι Ναβάλνι στη Ρωσική αριστερά. Κάποιοι τον συμπαθούσαν ως έναν ακούραστο αγωνιστή του οποίου ο αγώνας γινόταν όλο και πιο σκληρός όσο το καθεστώς του Πούτιν σκλήραινε. Άλλοι τον έβλεπαν με σκεπτικισμό ως εκπρόσωπο μιας συγκεκριμένης μεσαίας τάξης δικηγόρων, η οποία αναδύθηκε από το “λίπος” της πλούσιας σε πετρέλαιο δεκαετίας του 2000. Η δυναμική και σκληρή ρητορική του, ο επιδεικτικός ανδρισμός του, καθώς και η αναγνώριση και η υποστήριξη που απολάμβανε από τη φιλελεύθερη αντιπολίτευση (η οποία στη Ρωσία ιστορικά έτεινε προς τη φιλελεύθερη δεξιά [19]) ενίσχυσε ορισμένες επιφυλακτικές φωνές από την αριστερά. Εν τω μεταξύ, οι διαμαρτυρίες κατά της διαφθοράς που διοργάνωσε ο Αλεξέι και οι σύντροφοί του στα τέλη της δεκαετίας του 2010 ένωσαν τους οπαδούς του, τους συνοδοιπόρους του, ακόμη και εκείνους που τον αμφισβητούσαν. Σήμερα, με φόντο την επιθετικότητα της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, μπορεί κανείς να θυμηθεί πώς μίλησε ο Πούτιν για τις διαμαρτυρίες του Ναβάλνι: προειδοποίησε ότι τέτοιες ενέργειες θα μπορούσαν να οδηγήσουν τη Ρωσία σε ένα ουκρανικό σενάριο, προκαλώντας κάτι σαν το Ευρωμαϊντάν και οδηγώντας ουσιαστικά σε πραξικόπημα. Τα σχόλια του Πούτιν απλώς επιβεβαίωσαν ότι όσοι συμμετείχαν στις διαδηλώσεις κατά της διαφθοράς που διοργάνωσε ο Ναβάλνι έκαναν το σωστό.
Η σημασία του Ναβάλνι και του έργου του για το αριστερό κίνημα δεν περιορίζεται στη δραστηριότητα διαμαρτυρίας του. Και αν το ιστορικό καθήκον της αριστεράς είναι να πολιτικοποιήσει τα κοινωνικά ζητήματα, αξίζει να πούμε λίγα λόγια για το πώς το έκανε ο Ναβάλνι. Δεν ήταν αριστερός πολιτικός. Δεν χρησιμοποίησε καμία από τις αριστερές ιδέες, είτε πρόκειται για τα διδάγματα του παρελθόντος είτε για τις συζητήσεις του παρόντος. Ο πολιτικός του προσανατολισμός μπορεί να οριστεί ως φιλελεύθερος-πατριωτικός - βασιζόταν σε ένα ισχυρό όραμα για μια ελεύθερη και ακμάζουσα Ρωσία. Μιας χώρας που θα αναδυόταν μια μέρα μετά από χρόνια καταπίεσης που υπέστη από τους πολιτικούς της ηγέτες. Στη δεκαετία του '90, διαλύθηκε από πρώην αξιωματούχους και μελλοντικούς ολιγάρχες. Αργότερα λεηλατήθηκε από τους γραφειοκράτες του Πούτιν και ταπεινώθηκε από τον ίδιο τον Πρόεδρο, καθώς κατέλαβε όλα τα τμήματα της εξουσίας. Ο Ναβάλνι έχει αντιταχθεί με συνέπεια σε αυτή τη συστημική ταπείνωση που υφίστανται συνεχώς οι πολιτικοί θεσμοί, οι κοινωνικοί θεσμοί και ο Ρωσικός λαός. Ενώ ο Πούτιν δεν πίστευε ούτε στην πολιτική διαδικασία ούτε στην αυτονομία της κοινωνίας, ο Ναβάλνι πίστευε και στα δύο.
Σήμερα ο όρος "λαός" μπορεί να φαίνεται μια ξεπερασμένη πολιτική έννοια. Αλλά ο Ναβάλνι επέμενε να τη χρησιμοποιεί. Ίσως την επέλεξε ως δικηγόρος: σύμφωνα με το ρωσικό Σύνταγμα, ο κυρίαρχος και η μόνη πηγή εξουσίας στη χώρα είναι ο πολυεθνικός λαός της Ρωσίας. Ίσως το προτιμούσε ως δημοκράτης και λαϊκιστής: ο όρος ταίριαζε στη λαϊκή πολιτική του, η οποία αγκάλιαζε ανθρώπους με τις πιο διαφορετικές απόψεις και ιδεολογικές προελεύσεις. Στην πραγματικότητα, ο Ναβάλνι ξεχώριζε πάντα για τον ευθύ δημοκρατισμό του. Σε αυτή την περίπτωση, ο δημοκρατισμός δεν πρέπει να νοείται ως πολιτική ελαστικότητα ή εξάρτηση από μια ευρεία συναίνεση σε όλα τα ζητήματα. Ο δημοκρατισμός του Ναβάλνι συνίστατο στην έκκλησή του στα ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού. Μιλούσε πάντα απευθείας στις μάζες. Κατά ειρωνικό τρόπο, ο πολιτικός, ο οποίος ήταν και ο ίδιος προϊόν της μαζικής κουλτούρας του πουτινισμού, προσπάθησε να συντρίψει τα πολιτικά οχυρά αυτής της μαζικής κουλτούρας. Στην πορεία, επεσήμανε τις ασθένειες από τις οποίες έπασχε αυτή η κουλτούρα: δυσπιστία προς τους άλλους, καλλιέργεια ιδιωτικών ζωνών, φόβος να εγκαταλείψει κανείς άνετα περιβάλλοντα και να χάσει τις άνετες δουλειές του, τάση να βλέπει κανείς τον ακτιβισμό ως ένα ανούσιο κοινωνικό βάρος και την ιδέα ότι η πολιτική είναι ένα βρώμικο παιχνίδι. Όλα αυτά συνέβαλαν στη μαζική αποπολιτικοποίηση των Ρώσων.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ναβάλνι εργάστηκε όχι μόνο ως ερευνητής δημοσιογράφος και πολιτικός, αλλά με πολλούς τρόπους και, πρωτίστως, ως διευθυντής μέσων ενημέρωσης. Στηρίχθηκε δηλαδή σε γρήγορα και δημοφιλή, μαζικά κανάλια ενημέρωσης, μέσω των οποίων απομυθοποίησε τους αξιωματούχους του Πούτιν και κάλεσε σε διαμαρτυρία. Και αυτή η στρατηγική των μέσων ενημέρωσης απέδωσε αποτελέσματα όσον αφορά την πολιτική κινητοποίηση. Στα τέλη της δεκαετίας του 2010, οι άνθρωποι που εντάχθηκαν στην ομάδα του Ναβάλνι και στον στρατό των υποστηρικτών του δεν είχαν προηγούμενη πολιτική ή ακτιβιστική εμπειρία. Στο πλαίσιο της αυξανόμενης απάθειας που συνόδευε τις όλο και πιο αυταρχικές τάσεις της Ρωσίας, αυτό ήταν μια επιτυχία.
Ο δημοκρατισμός του Ναβάλνι ήταν αντι-ελιτίστικος. Και ένα σημείο αξίζει να τονιστεί εδώ. Κατά τη διάρκεια των μακρών ετών της εξουσίας του Πούτιν, διάφορες ομάδες της ρωσικής κοινωνίας μοιράζονταν ένα ελιτίστικο αίσθημα: ήταν η ολιγαρχία και οι νεόπλουτοι, τα πλήθη της υψηλής κοινωνίας και οι ειδήμονες της κουτσομπολίστικης αρθρογραφίας, οι ανώτεροι και μεσαίοι μάνατζερ, οι συστημικοί φιλελεύθεροι [20] που εργάζονταν για το κράτος και τους θεσμούς του, οι μη συστημικοί φιλελεύθεροι στα μέσα ενημέρωσης της αντιπολίτευσης, οι διανοούμενοι με κληρονομικό δικαίωμα και ούτω καθεξής. Φυσικά, κάθε μία από αυτές τις ομάδες αντιλαμβανόταν την ελίτ και τα χαρακτηριστικά της με τον δικό της τρόπο. Όμως η φιλοδοξία να είναι μία από αυτές, ανεξάρτητα από το πώς την αντιλαμβάνονταν, παρέμενε αμετάβλητη. Ο Ναβάλνι δεν συμμερίστηκε ποτέ αυτή τη στάση.
Γελοιοποιούσε τις δραστηριότητες διασκέδασης των ελιτιστών και των μποέμ, είτε επρόκειτο για επιδεικτική κατανάλωση, είτε για συγκεντρώσεις της υψηλής κοινωνίας, είτε για παραβατικές απολαύσεις. Με τον ίδιο τρόπο, στα μέσα της δεκαετίας του 1960, ο Ισαάκ Ντόιτσερ ειρωνεύτηκε τους απελευθερωμένους μποέμ της κουλτούρας που πίστευαν ότι μια ψυχεδελική επανάσταση στο μυαλό του ατόμου ήταν επαρκής προϋπόθεση για την καθολική χειραφέτηση.
Επιπλέον, ο αντιελιτισμός του Ναβάλνι ήταν το σημείο όπου έλαβε χώρα η πολιτικοποίηση των κοινωνικών αιτημάτων. Δεν ήταν μόνο το πολιτικό του ύφος αντιελιτίστικο, αλλά και το περιεχόμενο του έργου του στη διερεύνηση των κυκλωμάτων διαφθοράς. Κατά τη διάρκεια της συντηρητικής στροφής του καθεστώτος, το οποίο αντικατέστησε τη συζήτηση για την πολιτική και τις υλικές συνθήκες διαβίωσης με ένα μότο για τη σημασία των παραδοσιακών αξιών, η επιμονή στο κοινωνικοοικονομικό ζήτημα απέκτησε ιδιαίτερη βαρύτητα. Ταυτόχρονα, οι έρευνες που διεξήγαγαν ο Ναβάλνι και το ACF (Anti-Corruption Foundation) [21] αποκάλυψαν επανειλημμένα πόσο διεφθαρμένοι ήταν οι Ρώσοι αξιωματούχοι και ο στενός κύκλος του προέδρου. Οι έρευνές τους εξέφραζαν μια απλή ιδέα: η ιδιοκτησία των ρωσικών αρχών δεν είναι παρά κλοπή. Η κλίμακα αυτής της κλοπής ήταν τόσο τεράστια που η ανακάλυψή της έκανε αναπόφευκτα τους ανθρώπους να δουν πόσο τεράστια ήταν η κλίμακα της κοινωνικής αδικίας. Εκείνοι που βρίσκονταν στην κορυφή του καθεστώτος Πούτιν είχαν κλέψει τα μέσα που αρκούσαν για μια αξιοπρεπή ζωή για όλους - και έκλεψαν από τους Ρώσους πολίτες μια ολόκληρη χώρα. Έφτασε η ώρα να την πάρουν πίσω. Υπό αυτό το πρίσμα του αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, ένα από τα σημεία του προεκλογικού προγράμματος του Ναβάλνι για το 2018 - η οργάνωση ενός ειδικού συστήματος για τη διανομή των εσόδων από τις άδικες ιδιωτικοποιήσεις της δεκαετίας του 1990 - γίνεται ακόμη πιο σαφές.
Όσοι συμμετείχαν σε συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις κατά της διαφθοράς μπορεί να θυμούνται τον Ναβάλνι να φωνάζει "Ποιος είναι η εξουσία εδώ;". Την ερώτηση αυτή ακολουθούσε πάντα η απάντηση "Εμείς είμαστε η εξουσία εδώ!" - αυτό φώναζε το διαμαρτυρόμενο πλήθος μαζί με τον ίδιο τον Ναβάλνι. Αυτό το σύνθημα επαναλαμβανόταν συνήθως αρκετές φορές κατά τη διάρκεια κάθε διαδήλωσης. Έχοντας εμφανιστεί κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων του 2011-12, το σύνθημα "Εμείς είμαστε η εξουσία εδώ!" [22] παρέμεινε για πολύ καιρό στο ρεπερτόριο των συμμετεχόντων στις επόμενες διαδηλώσεις - μπορούσε να ακουστεί κατά τη διάρκεια μαζικών δράσεων ενάντια στις θηριωδίες του καθεστώτος, ενάντια στις πολιτικές διώξεις και την καταστολή που αργότερα επηρέασαν θανάσιμα τον ίδιο τον Ναβάλνι.
"Εμείς είμαστε η δύναμη εδώ!" δεν είναι μόνο ένα δυναμικό και αποφασιστικό σύνθημα. Είναι επίσης μια χαρακτηριστική απεικόνιση του πολιτικού αντίκτυπου του έργου του Ναβάλνι στη ρωσική κοινωνία. Σε αντίθεση με τη μετασοβιετική αλλεργία απέναντι σε κάθε μορφή συλλογικής αυτενέργειας, ο Ναβάλνι κατάφερε να κάνει κάτι πολύ σημαντικό. Κατάφερε να δώσει στους πολιτικά απογοητευμένους αλλά εξαιρετικά διχασμένους ανθρώπους το αντικείμενο της απώλειάς τους - το πολιτικό τους "εμείς". Και επίσης να τους υπενθυμίσει ότι η εξουσία μπορεί να αποκτηθεί ή να συγκροτηθεί αλλά όχι να παραχωρηθεί. Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, το Κρεμλίνο εξαπέλυσε έναν εγκληματικό πόλεμο εναντίον της Ουκρανίας και έκλεψε αυτό το "εμείς", θέτοντας τους κατοίκους και των δύο χωρών σε κίνδυνο φυσικής εξόντωσης και καταστρέφοντας εκατοντάδες χιλιάδες Ουκρανούς και Ρώσους. Ο σκληρός αγώνας για το "εμείς" έχει γίνει ζήτημα ζωής και θανάτου και η δολοφονία του Ναβάλνι είναι ένα από τα τραγικά περιστατικά αυτού του αγώνα. Αναμφισβήτητα, το καθήκον της Αριστεράς είναι να απαλλοτριώσει αυτό που έχει κλαπεί - να πάρει το "εμείς" από το θανατηφόρο καθεστώς και να το επαναφέρει στη ζωή.
https://posle.media/language/en/navalny-and-us/
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] https://www.youtube.com/watch?v=ibqiet6Bg38
[2] Ο Ρώσος πράκτορας της FSB με τον οποίο συνομίλησε ο Ναβάλνι και που παραδέχτηκε ότι εμπλεκόταν στην απόπειρα δολοφονίας εναντίον του 2020
[3] https://www.themoscowtimes.com/2021/01/25/inside-akvadiskoteka-the-viral-russian-protest-anthem-inspired-by-putins-palace-a72718
https://www.youtube.com/watch?v=jKw3n1Gsrtw&t=41s
[4] https://medium.com/dfrlab/rubber-duckies-and-sneakers-flood-russia-de0b6a9be7a8
Aπό την έρευνα του Ναβάλνι σχετικά με τη διαφθορά του Ρώσου πρωθυπουργού Medvedev, τη μεγαλύτερη απήχηση είχε η αποκάλυψη για ένα σπίτι μόνο για τις πάπιες σε μια λίμνη στο συγκρότημα ντάτσα του. Αυτό το σπίτι για τις πάπιες προκάλεσε μεγάλη χλεύη για τον Medvedev., όπου πολλοί αστειεύονταν ότι οι πάπιες του πρωθυπουργού ζούσαν καλύτερα από πολλούς απλούς Ρώσους. Με αφορμή αυτή την αποκάλυψη, εμφανίστηκαν στις διαδηλώσεις οι πικέτες με κίτρινες πάπιες
[5] Το Dimon είναι μια υποκοριστική μορφή του ονόματος Dmitry, που αναφέρεται στον Ρώσο πρωθυπουργό και πρώην πρόεδρο Dmitry Medvedev. Σε συνέντευξή της το 2013 στο "Golos Rossii" (Φωνή της Ρωσίας), η εκπρόσωπος Τύπου του Medvedev εξύβρισε τους Ρώσους χρήστες των κοινωνικών δικτύων επειδή αποκαλούσαν το αφεντικό της "Dimon" στο διαδίκτυο, αντί για κάτι πιο ταιριαστό με τη θέση του. Όπως ήταν αναμενόμενο, αυτό οδήγησε μόνο στο να αποκαλούν περισσότεροι άνθρωποι τον Medvedev με το όνομα "Dimon", με αποκορύφωμα τον τίτλο της καμπάνιας του Αλεξέι Ναβάλνι για τη διαφθορά του Μεντβέντεφ: "Μην τον αποκαλείτε Dimon" (Он вам не Димон /Don'tCallHimDimon)…Το hashtag έχει τρεις επίπεδα:αναφορά στην έρευνα διαφθοράς που διεξήγαγε ο Αλεξέι Ναβάλνι, συσπείρωση γύρω από την απαίτηση προς τον Medvedev να αντιμετωπίσει δημοσίως τους ισχυρισμούς του Ναβάλνι για διαφθορά και έκκληση προς τις ρωσικές αρχές καταπολέμησης της διαφθοράς.
[6] https://www.businessinsider.com/russia-protesters-troll-putin-gold-toilet-brushes-2021-2
[7] https://www.youtube.com/watch?v=RIrYWhjdK_o
[8] https://www.themoscowtimes.com/2021/09/30/russia-proposes-extremist-label-for-lgbt-feminist-child-free-movements-a75177
[9] https://www.themoscowtimes.com/2023/11/10/private-clinics-in-russias-kursk-region-stop-providing-abortions-a83061
[10] https://www.themoscowtimes.com/2023/03/15/books-removed-and-movies-banned-under-russias-lgbt-propaganda-law-a80444
[11] https://www.theguardian.com/world/2023/nov/30/russia-supreme-court-outlaws-lgbt-movement
[12] https://www.facebook.com/dima.morozov.
[13] https://t.me/gleb_babich/39
[14] https://novayagazeta.ru/articles/2023/08/11/moi-strakh-i-nenavist
[15] https://en.wikipedia.org/wiki/Tatyana_Yumasheva
[16] https://en.wikipedia.org/wiki/Valentin_Yumashev
[17] https://en.wikipedia.org/wiki/Anatoly_Chubais
[18] https://www.youtube.com/watch?v=oVNJiO10SWw
https://en.wikipedia.org/wiki/Russian_march
[19] https://www.cambridge.org/core/journals/slavic-review/article/abs/racism-the-highest-stage-of-anticommunism/ADC4D5A8FDC637F1BC8AF7DE4C937DEA
[20] https://russiapost.info/politics/systemic_liberals
[21] https://en.wikipedia.org/wiki/Anti-Corruption_Foundation
[22] https://meduza.io/en/feature/2021/04/22/we-are-the-power-here