Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι αναμφισβήτητα το πιο σημαντικό γεγονός των τελευταίων χρόνων, σαφώς σημαντικότερο, από την άποψη του εύρους και των συνεπειών του, από την εκτυλισσόμενη τους τελευταίους μήνες σύρραξη στην Παλαιστίνη. Η συμπλήρωση δυο χρόνων από την έναρξή του, η οποία συνδυάστηκε με μια βελτίωση των προοπτικών της Ρωσίας, δίνει μια καλή αφορμή για την αποτίμηση της ως τώρα πορείας του.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνδέεται με τους ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς και τη διαμόρφωση των δυο αντίπαλων ιμπεριαλιστικών μπλοκ, των Δυτικών αφενός και της Ρωσίας-Κίνας αφετέρου, στην οποία έδωσε ισχυρή ώθηση. Ωστόσο, το κύριο, καθοριστικό χαρακτηριστικό του είναι αυτό που ο Λένιν αποκαλούσε μεγαλορωσικό σοβινισμό, δηλαδή η προσπάθεια της τότε τσαρικής Ρωσίας και της τωρινής αυταρχικής Ρωσίας του Πούτιν, να επεκταθούν σε βάρος των μικρών εθνοτήτων στο εσωτερικό και στη γειτονιά τους. Σε αυτό το πλαίσιο, η εισβολή στην Ουκρανία αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο κρίκο σε μια αλυσίδα προηγούμενων ρωσικών επεμβάσεων σε Γεωργία, Αρμενία, Τσετσενία, κοκ, και μια προετοιμασία για τις επόμενες. Για το ρωσικό ιμπεριαλισμό, που αποτελεί και σήμερα, όπως στις αρχές του 20ού αιώνα, τον αδύναμο κρίκο του ιμπεριαλιστικού συστήματος, η επέκταση με προοπτική την ανασύσταση της επικράτειας της πρώην ΕΣΣΔ υπό τσαρικά εμβλήματα αποτελεί μονόδρομο για να αναβάλει την κρίση του.
Και μόνο αυτά τα περιστατικά καθιστούν αναγκαία για κάθε προοδευτική δύναμη και ακόμη περισσότερο για όσους επικαλούνται το κομμουνιστικό κίνημα και το μαρξισμό, την υπεράσπιση της ουκρανικής ανεξαρτησίας. Το γεγονός ότι μια ήττα της Ρωσίας έχει το δυναμικό να προκαλέσει, όπως έκανε ο ρωσοϊαπωνικός πόλεμος του 1904-05, επαναστατικές εξελίξεις στη Ρωσία, προσθέτει μια ακόμη σοβαρή διάσταση. Η νίκη της Ρωσίας, αντίθετα, θα ωθούσε μόνο την άνοδο των ήδη ισχυροποιούμενων ακροδεξιών και νεοφασιστικών δυνάμεων σε όλη την Ευρώπη, ιδιαίτερα στην ΕΕ, όπου κυριαρχεί ακόμη η φιλελεύθερη αστική πτέρυγα. Δεδομένου ότι το βοναπαρτιστικό καθεστώς του Πούτιν αποτελεί μια ιδιόμορφη εκδοχή του λεπενισμού, είναι σαφές ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία εμπλέκει και τη διάσταση της αντίθεσης ανάμεσα στις δυο αυτές αστικές πτέρυγες, που δεν είναι τελείως αδιάφορη από τη σκοπιά των συμφερόντων της ιστορικής προόδου.
Οι εξελίξεις της τελευταίας φάσης του πολέμου επιβεβαιώνουν τις παραπάνω εκτιμήσεις. Πιστοποιούν, ωστόσο, ταυτόχρονα ότι η Ρωσία του Πούτιν έχει μεγαλύτερη αντοχή από την τσαρική ομόλογό της και ότι η προοπτική μιας ήττας της, όπως είχε διαφανεί στα τέλη του 2022 με τις ουκρανικές αντεπιθέσεις στο Χάρκοβο και τη Χερσώνα, απέχει ακόμη αρκετά. Αν και το ρωσικό καθεστώς είναι βαθύτατα σάπιο, όπως το έδειξε η ανταρσία του Πριγκόζιν και η εξόντωση από τον Πούτιν κάθε αντιπολιτευτικής φωνής (τελευταία του Ναβάλνι), η σήψη του δεν έχει φτάσει ακόμη ως τα πρόθυρα μιας κατάρρευσης.
Εκ των υστέρων βλέποντάς τη, αυτή η τάση του πολέμου δεν αποτελεί κάτι παράδοξο. Η τσαρική Ρωσία ήταν ένα παρδαλό μείγμα εκσυγχρονισμού, απολυταρχίας και φεουδαρχισμού, με το ασιατικό μέρος της να βρίσκεται σχεδόν εκτός πολιτισμού. Ήταν έτσι επόμενο η ιστορική δοκιμασία πρώτα στον πόλεμο με την Ιαπωνία και μετά στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο να έχει διαλυτικές συνέπειες πάνω της. Η βοναπαρτιστική Ρωσία του Πούτιν, αντίθετα, βασίζεται στην παραγωγική βάση της ΕΣΣΔ, η οποία, ακόμη και αν αποδιαρθρώθηκε μετά το 1991 και παρά τις δυσαρμονίες της, ήταν συνολικά πολύ ανώτερη και κληροδότησε ένα σημαντικό κατάλοιπο ισχύος στο τωρινό καθεστώς, ιδιαίτερα, αλλά όχι αποκλειστικά, στο στρατιωτικό τομέα.
Από αυτή την άποψη, οι εξελίξεις της τελευταίας περιόδου, πέρα από το ρωσοϊαπωνικό πόλεμο υποβάλλουν και μια άλλη σύγκριση, εκείνη με την ισπανική επανάσταση του 1936-39. Μια τέτοια σύγκριση μπορεί εκ πρώτης όψης να φαντάζει παράταιρη, είναι όμως, αν εξαιρέσουμε το γεγονός ότι στην Ισπανία επρόκειτο για μια λαϊκή επανάσταση ενάντια στο φασισμό ενώ στην Ουκρανία έχουμε να κάνουμε με ένα κίνημα εθνικής αντίστασης ενάντια σε μια ξενική εισβολή, βάσιμη και θεμιτή.
Στην Ισπανία στα 1936-39 η ΕΣΣΔ είχε δώσει μια ουσιαστική βοήθεια, η οποία όμως αρκούσε μόνο για να αντισταθεί και όχι να νικήσει και δινόταν με τον όρο ότι η επανάσταση του ισπανικού λαού θα περιοριστεί στα αστικά όρια (ο φόβος μήπως πάει παραπέρα καθόρισε την υποκριτική πολιτική της «μη ανάμειξης» από τη μεριά των δυτικών δημοκρατιών, που ισοδυναμούσε με έμμεση στήριξη των φασιστών του Φράνκο, υποστηριζόμενων απλόχερα από τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι). Οι δυτικές δυνάμεις σήμερα δίνουν μια αναλογικά μεγαλύτερη βοήθεια στην Ουκρανία, από εκείνη της ΕΣΣΔ στην Ισπανία. Και εδώ, ωστόσο, η βοήθεια, στον όγκο και κυρίως στην ποιότητά της, το είδος του παρεχόμενου οπλισμού, κοκ, είναι τελικά τέτοια που αρκεί μόνο για να αντισταθεί η Ουκρανία αλλά όχι και για να νικήσει, όχι για να εκδιώξει τον εισβολέα από τα εδάφη της.
Δυο λόγοι μπορεί να παρατεθούν σε εξήγηση των επιλογών της Δύσης. Ο πρώτος έχει να κάνει με το φόβο ότι η παροχή επιθετικών όπλων (αεροπορίας, πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς) θα μπορούσε να οδηγήσει σε γενίκευση του πολέμου. Ο δεύτερος και κυριότερος, ωστόσο, συνδέεται με το στόχο της περισσότερο να εξασθενίσει παρά να ανατρέψει το καθεστώς του Πούτιν. Τα δυτικά επιτελεία και οι κυβερνήσεις δεν αγνοούν τις συνέπειες που είχαν στο παρελθόν τέτοιες ανατροπές και παίρνουν σοβαρά υπόψη το ενδεχόμενο μιας επαναστατικής εξέλιξης στη Ρωσία αν πέσει ο Πούτιν, πολύ περισσότερο που το καθεστώς του δεν μπορεί να προσφέρει διάδοχες λύσεις, όπως οι δυτικές δημοκρατίες.
Από ιστορική άποψη η στάση των Δυτικών δεν μπορεί να θεωρηθεί σωστή. Ακόμη και αν υποτεθεί ότι ο πόλεμος θα οδηγήσει σε μια άμεση εξασθένηση της Ρωσίας, των επεμβατικών δυνατοτήτων της, κοκ, αυτό δεν θα σημαίνει ότι θα είναι λιγότερο επικίνδυνη. Ο λαός λέει ότι το λαβωμένο θηρίο είναι πιο επικίνδυνο και αν νικήσει στην Ουκρανία δεν μπορεί να υπάρχει αμφιβολία ότι ο ρωσικός ιμπεριαλισμός, μετά από μια μικρή ανάπαυλα, θα εκδηλώσει ακόμη πιο έντονα την επιθετικότητά του.
Η σχετικά ευνοϊκή στροφή των επιχειρήσεων για τη Ρωσία, η καθυστέρηση και οι δυσοίωνες προοπτικές συνέχισης της αμερικάνικης βοήθειας στην Ουκρανία, οπωσδήποτε θα έχουν αρνητικές συνέπειες στις εξελίξεις στην υπόλοιπη Ευρώπη. Μέσα στο πεσιμιστικό κλίμα που διαμορφώνεται, ανάλογο με την περίοδο πριν την πτώση της Ισπανίας (μια πτώση ασφαλώς καθόλου βέβαιη για την Ουκρανία), θα ενδυναμωθεί η άνοδος του νεοφασισμού, που όλα δείχνουν ότι θα σημειώσει σημαντικές προόδους στις επικείμενες ευρωεκλογές. Αυτή η ενίσχυση θα είναι σίγουρα μεγαλύτερη από ό,τι αν η Ουκρανία έπαιρνε το πάνω χέρι, ενώ και η διαφαινόμενη μακρόχρονη παράταση του πολέμου θα αποτελεί το καλύτερο άλλοθι για το μιλιταρισμό και το κυνήγι των εξοπλισμών, την ένταξη και ευθυγράμμιση ακόμη περισσότερων χωρών με το ΝΑΤΟ.
Φυσικά, στην ταραγμένη περίοδο που διανύουμε, δεν υπάρχουν μόνο αντιδραστικές, ευνοϊκές για την ακροδεξιά, εξελίξεις. Τα μεγάλα, πανευρωπαϊκά κινήματα των αγροτών έχουν αναμφισβήτητα ριζοσπαστικό πρόσημο και μπορεί να αποτελέσουν τον καταλύτη για μια γενικότερη κινηματική άνοδο. Η ιστορία όμως έχει δείξει ότι αν δεν υπάρχει μια επαναστατική πρωτοπορία με σαφήνεια προοπτικής, τα λαϊκά κινήματα, όπως έγινε με εκείνα των Αγανακτισμένων ή τις αραβικές επαναστάσεις το 2011-12, οδηγούνται σε αποτυχία. Αν αυτό συμβεί και με τα τωρινά κινήματα, μετά θα έρθει η σειρά της ακροδεξιάς και του φασισμού.
Όλα αυτά τονίζουν την ανάγκη να ξεπεραστεί η κρίση του κομμουνιστικού κινήματος, η οποία διαρκεί ήδη επί τρεις δεκαετίες μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Και αυτό με τη σειρά του περνά από την κατανίκηση του νεοσταλινισμού (εκπροσωπούμενου τυπικά από το ΚΚΕ) και των διαφόρων αριστερίστικων σεκτών. Αν οι δυνάμεις αυτές παρανοούν πλήρως την τωρινή κατάσταση χαρακτηρίζοντας τον πόλεμο στην Ουκρανία ιμπεριαλιστικό και από τη μεριά της Ουκρανίας, είναι μόνο γιατί έχουν ήδη παρανοήσει ολόκληρο το παρελθόν. Αυτό που προσφέρουν ως δήθεν αδιάλλακτη επαναστατικότητα είναι στην πραγματικότητα μια στάση μεγαλόστομης φυγής από τις δυσχέρειες της ιστορίας, που αν δεν υπερνικηθεί θα οδηγήσει σε ιστορικές καταστροφές.
Συγγραφέας, μέλος της ΣΕ της Μαρξιστικής Σκέψης. Το 2022 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Κριτική του Νεοσταλινισμού του ΚΚΕ (εκδ. Εύμαρος).
https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/423902_sta-dyo-hronia-toy-polemoy-stin-oykrania
Χρήστος Κεφαλής*
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ https://www.efsyn.gr