Ο John Feffer απαντά στους επικριτές του
[Ο John Feffer παραχώρησε συνέντευξη μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στον Stephen R. Shalom από τη συντακτική επιτροπή του New Politics.]
New Politics: γράψατε ένα άρθρο για το Foreign Policy in Focus με τίτλο «Η εκπληκτική διάδοση της αμερικανικής αλαζονείας», επικρίνοντας μια άποψη του κινήματος ειρήνης σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Οι Medea Benjamin, Nicolas J. S. Davies και Marcy Winograd (εφεξής BDW) έγραψαν μια απάντηση σε εσάς, η οποία δημοσιεύθηκε επίσης στο Foreign Policy in Focus, με τίτλο «Η εκπληκτική διεισδυτικότητα της προπαγάνδας υπέρ του πολέμου»[1]. Θα ήθελα να συζητήσουμε την απάντησή σας σε αυτή την κριτική.
Οι BDW υποστηρίζουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, ως ο κύριος προμηθευτής όπλων της Ουκρανίας, έχουν την υποχρέωση να ωθήσουν την Ουκρανία προς διαπραγματεύσεις την ίδια στιγμή που ο κόσμος ωθεί τους Ρώσους προς διαπραγματεύσεις. Οι BDW έχουν ζητήσει τον τερματισμό της παροχής αμερικανικών όπλων στην Ουκρανία. Πιστεύετε ότι η διακοπή παροχής όπλων στην Ουκρανία θα προωθήσει τη διπλωματία;
John Feffer: Σε ορισμένες περιπτώσεις, η διακοπή της παροχής όπλων σε μια σύγκρουση θα αυξήσει την πιθανότητα επιτυχών ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων. Αλλά αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση της Ουκρανίας. Οι Ουκρανοί δεν πολεμούν απλώς για να εκδιώξουν τα ρωσικά στρατεύματα από κατεχόμενα εδάφη. Αγωνίζονται για να εμποδίσουν τους Ρώσους στρατιώτες να καταλάβουν περισσότερα εδάφη και, μάλιστα, ολόκληρη τη χώρα. Έχουν δει τι είδους εγκλήματα πολέμου έχουν διαπράξει οι Ρώσοι στρατιώτες. Θα πολεμήσουν με κάθε μέσο που διαθέτουν για να αποτρέψουν να υποστούν αυτές τις φρικαλεότητες οι ίδιοι, οι οικογένειές τους, οι φίλοι τους. Πρόκειται, στην πραγματικότητα, για έναν εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, όπως ο αγώνας των Βιετναμέζων εναντίον των Γάλλων και στη συνέχεια εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών. Αν οι Ουκρανοί δεν έχουν αμερικανικά όπλα για να πολεμήσουν τις δυνάμεις κατοχής, θα πολεμήσουν με όπλα που εισάγονται από αλλού, με όπλα που ξεθάβονται από κρύπτες της εποχής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με πέτρες αν χρειαστεί.
Η διπλωματία θα προωθηθεί όχι πρωτίστως από τις ενέργειες των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά από εκείνες της Ρωσίας: τη διακοπή των αεροπορικών βομβαρδισμών της, τις προσπάθειές της να καταλάβει περισσότερα εδάφη και την τελική υποχώρησή της από τα κατεχόμενα εδάφη.
Φυσικά, αν οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν παράσχει ποτέ στην Ουκρανία όπλα εξ αρχής, η Ρωσία θα είχε πετύχει την εισβολή της. Το τέλος του πολέμου θα σήμαινε το τέλος της Ουκρανίας, το οποίο παραμένει ένα πιθανό σενάριο εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες διακόψουν σήμερα τις αποστολές όπλων.
New Politics: Οι BDW λένε ότι «οι ΗΠΑ δεν ξεκίνησαν τον πόλεμο, αλλά συνέβαλαν στη συνέχισή του». Πιστεύετε ότι αυτό είναι αλήθεια; Συγκεκριμένα, οι BDW ισχυρίζονται ότι η Ουάσινγκτον έχει εμποδίσει ειρηνευτικές συμφωνίες που η Ουκρανία ήθελε να επιδιώξει και ότι η άρνησή σας για αυτό είναι μια «εσκεμμένη άρνηση καλά τεκμηριωμένων γεγονότων του πραγματικού κόσμου». Πώς απαντάτε;
John Feffer: Σύμφωνα με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, «Είναι γνωστό ότι υποστηρίξαμε την πρόταση της ουκρανικής πλευράς να διαπραγματευτούμε νωρίς στην ειδική στρατιωτική επιχείρηση και μέχρι το τέλος Μαρτίου, οι δύο αντιπροσωπείες συμφώνησαν επί της αρχής για την επίλυση αυτής της σύγκρουσης. Είναι [επίσης] γνωστό και δημοσιεύθηκε ανοιχτά ότι οι Αμερικανοί, Βρετανοί και ορισμένοι Ευρωπαίοι συνάδελφοί μας είπαν στην Ουκρανία ότι είναι πολύ νωρίς για να διαπραγματευτούμε και η διευθέτηση που σχεδόν συμφωνήθηκε δεν επανεξετάστηκε ποτέ από το καθεστώς του Κιέβου»[2].
Αυτό είναι ένα από τα «καλά τεκμηριωμένα γεγονότα του πραγματικού κόσμου» στα οποία αναφέρονται οι BDW, καλά τεκμηριωμένα από τη ρωσική κυβέρνηση τουλάχιστον. Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά σε αυτόν τον ισχυρισμό.
Μέχρι τα τέλη Μαρτίου, η Ρωσία και η Ουκρανία είχαν καταλήξει σε κάποια πρόχειρη συνεννόηση για μια πιθανή συμφωνία. Οι Ρώσοι είπαν ότι θα αποσυρθούν στη γραμμή πριν από την εισβολή∙ οι Ουκρανοί είπαν ότι θα αποσύρουν την ένταξη στο ΝΑΤΟ από το τραπέζι. Υπήρχαν ακόμη κάποιες διαφωνίες σχετικά με τις «εγγυήσεις ασφαλείας» που θα παρείχε η Ουάσινγκτον στο Κίεβο. Ίσως οι δύο πλευρές να είχαν καταλήξει σε συμφωνία. Ο Ναφτάλι Μπένετ, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός που συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις, αξιολόγησε τις προοπτικές της στο 50/50[3].
Αλλά τότε ήρθαν οι αποκαλύψεις για τα ρωσικά εγκλήματα πολέμου στη Μπούτσα στις αρχές Απριλίου. Δεν ήταν οι πρώτες αποκαλύψεις ρωσικών θηριωδιών[4], αλλά σηματοδότησαν ένα σημείο καμπής. Οι Ουκρανοί έγιναν εξαιρετικά πιο επιφυλακτικοί ως προς τη ρωσική προθυμία να τηρήσουν οποιαδήποτε συμφωνία. Και ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν ανακοίνωσε ότι μια ειρηνευτική συμφωνία βρισκόταν σε αδιέξοδο επειδή οι Ουκρανοί είχαν κατασκευάσει (!) τις ειδήσεις για τα εγκλήματα πολέμου στη Μπούτσα.[5]
Στη συνέχεια, υπάρχει η επίσκεψη του πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου Μπόρις Τζόνσον στο Κίεβο στις 9 Απριλίου 2022, όταν υποτίθεται ότι κατέστρεψε τη διαφαινόμενη συμφωνία. Οι αποδείξεις για τις πιέσεις του Τζόνσον προς τον Ζελένσκι προέρχονται από ένα άρθρο της Ukrainska Pravda. Στην πραγματικότητα, όπως γίνεται σαφές από την αναφορά αυτή[6], ο Τζόνσον δεν είπε στον Ζελένσκι κάτι που δεν γνώριζε ή δεν πίστευε ήδη, δηλαδή ότι δεν μπορούσε να εμπιστευτεί κανείς τον Πούτιν ότι θα τηρούσε τη συμφωνία που βρισκόταν στο τραπέζι.
Πίσω από αυτούς τους ισχυρισμούς περί αδιαλλαξίας των ΗΠΑ (ή του Ηνωμένου Βασιλείου) κρύβεται η αντίληψη ότι η Δύση είναι πρόθυμη να χρησιμοποιήσει τους Ουκρανούς ως κρέας για τα κανόνια για τον ευρύτερο στόχο της αποδυνάμωσης της Ρωσίας και της πτώσης της κυβέρνησης Πούτιν. Ο ισχυρισμός αυτός αγνοεί τα στοιχεία για μια σημαντική διάσταση απόψεων εντός της κυβέρνησης Μπάιντεν σχετικά με την Ουκρανία, όπου κάποιοι ευνοούν μια πιο επιθετική στρατιωτική απάντηση και άλλοι προτιμούν μια πιο σθεναρή διπλωματική προσέγγιση.
Πέρα από αυτή την εσωτερική συζήτηση, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σοβαρούς λόγους να επιθυμούν μια ταχύτερη και όχι βραδύτερη επίλυση του πολέμου. Ο εξοπλισμός των Ουκρανών είναι δαπανηρός και μειώνει το αμερικανικό οπλοστάσιο. Ο πόλεμος αυξάνει τον κίνδυνο χρήσης πυρηνικών όπλων, καθώς και την προοπτική «ελεύθερων πυρηνικών όπλων» [“loose nukes”[7]] εάν η ρωσική εσωτερική ασφάλεια καταρρεύσει (σε περίπτωση άλλης απόπειρας πραξικοπήματος, για παράδειγμα). Και η εστίαση στη Ρωσία αποσπά την προσοχή από αυτό που το κατεστημένο της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ θεωρεί ως τον κύριο εχθρό, την Κίνα. Σε σύγκριση με έναν αριθμό άλλων συμμάχων της Ουκρανίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι στην πραγματικότητα αρκετά «μαλακές». Η κυβέρνηση Μπάιντεν δίστασε στην παράδοση ορισμένων οπλικών συστημάτων και ήταν πολύ χλιαρή στο θέμα της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.
New Politics: Οι BDW παραθέτουν έναν κατάλογο πραγμάτων που οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους θα μπορούσαν να κάνουν για να βοηθήσουν στην υποστήριξη των διαπραγματεύσεων, όπως η επανέναρξη της συνθήκης[8], η προσφορά επαναδιαπραγμάτευσης της συνθήκης New START[9] και η προσφορά ένταξης στην ΕΕ και ενός Ταμείου Μάρσαλ για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Ποια είναι η γνώμη σας για αυτά τα πράγματα;
John Feffer: Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει οπωσδήποτε να επαναλάβουν τις διαπραγματεύσεις για τον έλεγχο των εξοπλισμών με τη Ρωσία (και άλλες χώρες). Η ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ είναι ήδη στο τραπέζι: της χορηγήθηκε καθεστώς υποψήφιας χώρας τον Ιούνιο του 2022. Και η Ουκρανία θα χρειαστεί τεράστιους πόρους για την ανοικοδόμηση, τους οποίους οι σύμμαχοί της θα πρέπει να παράσχουν.
Έτσι, αυτές είναι κρίσιμα σημαντικές πολιτικές. Θα βοηθήσουν στην προώθηση των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας; Πιθανώς όχι, επειδή δεν αντιμετωπίζουν τους κινητήριους μοχλούς της σύγκρουσης σε αυτό το σημείο. Ο Πούτιν είναι αποφασισμένος να επεκτείνει τον «ρωσικό κόσμο» και η Ουκρανία είναι αποφασισμένη να εκδιώξει όλους τους κατακτητές από τη χώρα της. Οποιαδήποτε ειρηνευτική διαπραγμάτευση θα πρέπει τελικά να επικεντρωθεί σε αυτό το εδαφικό ζήτημα.
New Politics: Οι BDW απαντούν στην κριτική σας ότι αγνοούν τις ουκρανικές φωνές αναφέροντας ότι ακούνε τον Γιούριι Σελιαζένκο, τον εκτελεστικό γραμματέα του Ουκρανικού Ειρηνιστικού Κινήματος, τη Διεθνή Ένωση Γυναικών της Ουκρανίας για την Ειρήνη και την Ελευθερία [FILPW - Women’s International League for Peace and Freedom] και άλλους. Αναρωτιούνται: «Μήπως ο Feffer θέλει να ακούμε μόνο τους Ουκρανούς που συντάσσονται με την σημερινή κυβερνητική θέση του μη εδαφικού συμβιβασμού;». Πώς απαντάτε σε αυτή την πρόκληση;
John Feffer: Φυσικά είναι δυνατόν να βρεθούν Ουκρανοί που (λίγο ή πολύ) υποστηρίζουν τη θέση των BDW. Είναι μια μεγάλη χώρα, άλλωστε. Αλλά υπάρχουν τρία σημεία που πρέπει να επισημανθούν εδώ.
Το πρώτο είναι: τι υποστηρίζει η συντριπτική πλειοψηφία των Ουκρανών; Σύμφωνα με πολυάριθμες δημοσκοπήσεις, η συντριπτική πλειοψηφία των Ουκρανών απορρίπτει την προσέγγιση «ειρήνη τώρα»[10].
Το δεύτερο είναι: τι υποστηρίζει η ουκρανική αριστερά; Το προοδευτικό τμήμα της ουκρανικής κοινωνίας, το οποίο γενικά αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό τις πολιτικές της κυβέρνησης Ζελένσκι στην πολιτική και την οικονομία, είναι ενωμένο στο θέμα του πολέμου. Η Έκκληση για την Ειρήνη στην Ουκρανία[11], που υπογράφεται από ένα ευρύ φάσμα οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και απευθύνεται στα δυτικά κινήματα ειρήνης, υποστηρίζει σθεναρά τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία.
Και το τρίτο είναι: ακούνε όντως οι BDW τις ουκρανικές φωνές που επικαλέστηκαν; Ως ειρηνιστής, ο Γιούριι Σελιάζενκο αντιτίθεται πράγματι στις αποστολές όπλων στην ουκρανική κυβέρνηση και υποστηρίζει όσους αντιστέκονται στον πόλεμο στο εσωτερικό της χώρας. Αλλά υποστηρίζει επίσης την αντίσταση κατά της ρωσικής κατοχής[12].
Και να τι είχε να πει η Νίνα Ποτάρσκα, η συντονίστρια της WILPF για την Ουκρανία[13], σε μια «διεθνή σύνοδο κορυφής για την ειρήνη στην Ουκρανία» που πραγματοποιήθηκε στη Βιέννη στα μέσα Ιουνίου και στην οποία παρουσιάστηκαν εισηγήσεις από τον Νόαμ Τσόμσκι, τον Τζέφρι Σακς και άλλους υποστηρικτές της «ειρήνης τώρα»:
«Νωρίς το απόγευμα, η Νίνα Ποτάρσκα, από τη Διεθνή Ένωση Γυναικών για την Ειρήνη και την Ελευθερία, παρουσίασε στους περίπου 300 υποστηρικτές της ειρήνης για πρώτη φορά την ουκρανική οπτική γωνία για το τι πραγματικά σημαίνει κατάπαυση του πυρός στην παρούσα φάση. [...] Οι οικογένειες θα παρέμεναν χωρισμένες, η ίδια η σύγκρουση δεν θα επιλυόταν, η Ρωσία πιθανότατα θα προσαρτούσε και πάλι παράνομα εδάφη. Δεν θα υπήρχε καμία εγγύηση ότι η Ρωσία δεν θα προσπαθούσε ξανά. Έτοιμη να δακρύσει, η γυναίκα που είχε φύγει από την Ουκρανία είπε ότι μάλλον ήθελε την ειρήνη περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον στην αίθουσα. “Αλλά τι εννοείτε πραγματικά όταν ζητάτε ειρήνη”, ρώτησε. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι το να τραγουδάμε ενώ ζούμε ειρηνικά είναι προνόμιο, είπε».
Έτσι, ίσως οι BDW να ακούνε φωνές από την Ουκρανία. Αλλά ακούνε πραγματικά αυτές τις φωνές;
New Politics: Η συνομιλία σας με τους BDW έχει γίνει πριν από λίγες εβδομάδες και έχουμε γίνει μάρτυρες της έναρξης της ουκρανικής αντεπίθεσης και της ανταρσίας της Βάγκνερ στη Ρωσία. Τροποποιούν αυτά τα γεγονότα τις απόψεις σας για το πώς πρέπει να αντιμετωπίσει το κίνημα ειρήνης το ζήτημα της Ουκρανίας;
John Feffer: Η ουκρανική κυβέρνηση ελπίζει ότι η αντεπίθεση θα οδηγήσει στην εκδίωξη όλων των ρωσικών δυνάμεων κατοχής – ή, τουλάχιστον, θα θέσει τους Ουκρανούς σε πολύ ισχυρότερη θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Μέχρι στιγμής, αυτή η αντεπίθεση προχωράει αργά. Κάποια στιγμή, αν αυτή η προσπάθεια βαλτώσει, μπορεί να τεθεί επί τάπητος μια νέα συμφωνία. Αλλά οι Ουκρανοί θα πρέπει να είναι αυτοί που λαμβάνουν τις αποφάσεις σχετικά με τους εδαφικούς συμβιβασμούς – όχι οι κυβερνήσεις άλλων χωρών.
Έχω γράψει για τις επιπτώσεις της ανταρσίας της Βάγκνερ για το μέλλον του Πούτιν και της Ρωσίας[14]. Είναι σαφές ότι η ρωσική πολεμική προσπάθεια απαιτεί ένα τίμημα στη ρωσική κοινωνία που υπερβαίνει τόσο το οικονομικό κόστος των κυρώσεων όσο και την οργή γύρω από την επιστράτευση των στρατιωτών. Η δημοτικότητα του Πούτιν μειώνεται και η κυριαρχία του στα ανώτερα κλιμάκια της εξουσίας μπορεί επίσης να χαλαρώνει. Στο άρθρο σκιαγραφώ τρία σενάρια: ο Πούτιν αποκαθιστά τον έλεγχο∙ οι Ουκρανοί πετυχαίνουν στην αντεπίθεσή τους και ο Πούτιν παραμερίζεται με ένα παλατιανό πραξικόπημα∙ ή ο πόλεμος βαλτώνει και ο Πούτιν αντιμετωπίζει ένα πραξικόπημα από την άκρα δεξιά. Αν ήμουν άνθρωπος του στοιχήματος, δεν θα στοιχημάτιζα στον Πούτιν σε αυτό το σημείο. Και αυτή φαίνεται να είναι η καλύτερη στιγμή για την Ουκρανία να λάβει τη βοήθεια που χρειάζεται για να εκμεταλλευτεί την αδυναμία του Πούτιν στο εσωτερικό της χώρας για να κάνει μια σημαντική στρατιωτική τομή.
Η ανταρσία αποκαλύπτει επίσης πόσο άβολα αισθάνεται η κυβέρνηση Μπάιντεν απέναντι σε μια καθεστωτική αλλαγή στη Μόσχα. Απευθύνθηκε άμεσα στο Κρεμλίνο για να αποκηρύξει οποιαδήποτε ανάμειξη με τον Πριγκόζιν και την ομάδα Βάγκνερ. Και είναι σαφώς ανήσυχη για το σενάριο μιας Ρωσίας στο χάος με «ελεύθερα πυρηνικά» που θα πέσουν σε «λάθος» χέρια. Αυτές οι εξελίξεις θα πρέπει να βάλουν τέλος σε όλες τις ευφάνταστες αντιλήψεις περί «πολέμου δι’ αντιπροσώπων». Αλλά οι θεωρίες συνωμοσίας, ως γνωστόν, πεθαίνουν δύσκολα.
Μετάφραση: elaliberta.gr
“The Peace Movement and Ukraine: John Feffer Replies to Critics”, New Politics, 30 Ιουνίου 2023, https://newpol.org/the-peace-movement-and-ukraine-john-feffer-replies-to-critics/.
Ο John Feffer είναι διευθυντής του Foreign Policy in Focus στο Institute for Policy Studies. Έχει γράψει πολλά μη μυθοπλαστικά έργα – με πιο πρόσφατο το Right Across the World: The Global Networking of the Far-Right and the Left Response – και μυθοπλασίας, καθώς και έντεκα θεατρικά έργα, συμπεριλαμβανομένων επτά μονόπρακτων.
Σημειώσεις
[1] John Feffer, “The Surprising Pervasiveness of American Arrogance”, Foreign Policy in Focus, 24 Μαΐου 2023, https://fpif.org/the-surprising-pervasiveness-of-american-arrogance/. Medea Benjamin, Nicolas J. S. Davies, and Marcy Winograd, “The Surprising Pervasiveness Of Pro-War Propaganda”, Foreign Policy in Focus, 9 Ιουνίου 2023, https://fpif.org/the-surprising-pervasiveness-of-pro-war-propaganda/.
[2] Joshua Zitser, “Russia claims that it was ready to strike an early peace deal with Ukraine but the West ruined it”, Business Insider, 23 Ιανουαρίου 2023, https://www.businessinsider.com/russia-blames-us-allies-for-blocking-early-ukraine-peace-talks-2023-1.
[3] Cathy Young, “No, Elon, the U.S. Didn’t Scuttle a Ukraine Peace Deal”, TheBulwark, 8 Φεβρουαρίου 2023, https://www.thebulwark.com/no-the-united-states-and-its-allies-did-not-blow-up-a-ukraine-russia-peace-deal/.
[4] Cathy Young, “The Bucha Atrocities and the Kremlin Apologists”, TheBulwark, 4 Απριλίου 2022, https://www.thebulwark.com/the-bucha-atrocities-and-the-kremlin-apologists/.
[5] Guy Faulconbridge “Putin says peace talks with Ukraine are at dead end, goads the West”, Reuters, 12 Απριλίου 2022, https://www.reuters.com/world/europe/putin-flies-into-russian-far-east-ukraine-talks-with-belarusian-leader-2022-04-12/.
[6] Volodymyr Artiukh, Taras Fedirko, “No, the West Didn’t Halt Ukraine’s Peace Talks With Russia”, Novara Media, 17 Οκτωβρίου 2022, https://novaramedia.com/2022/10/17/no-the-west-didnt-halt-ukraines-peace-talks-with-russia/.
[7] [Σ.τ.Μ.:] “Loose Nukes”, Council on Foreign Relations, 1 Ιανουαρίου 2006, https://www.cfr.org/backgrounder/loose-nukes.
[8] [Σ.τ.Μ.:] «Η Συνθήκη Αντιβαλλιστικών Πυραύλων (ABM Treaty ή ABMT) (1972-2002) ήταν μια συνθήκη ελέγχου των εξοπλισμών μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης για τον περιορισμό των αντιβαλλιστικών πυραυλικών συστημάτων που χρησιμοποιούνται για την υπεράσπιση περιοχών από πυρηνικά όπλα που εκτοξεύονται με βαλλιστικούς πυραύλους.» “Anti-Ballistic Missile Treaty”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Anti-Ballistic_Missile_Treaty.
[9] [Σ.τ.Μ.:] «H New START είναι μια συνθήκη μείωσης των πυρηνικών όπλων μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσικής Ομοσπονδίας με την επίσημη ονομασία Μέτρα για την Περαιτέρω Μείωση και τον Περιορισμό των Στρατηγικών Επιθετικών Όπλων. Υπογράφηκε στις 8 Απριλίου 2010 στην Πράγα και μετά την επικύρωσή της τέθηκε σε ισχύ στις 5 Φεβρουαρίου 2011.» “New START”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/New_START.
[10] “How Ukrainians feel about Russia and its citizens? We have never been brothers”, ZN,UA, 27 Μαΐου 2023, https://zn.ua/eng/how-ukrainians-feel-about-russia-and-its-citizens-we-have-never-been-brothers-.html.
[11] Ukraine peace appeal, https://www.ukrainepeaceappeal2023.info.
[12] Natale Salvo, “Yurii Sheliazhenko: only nonviolence against the Russians”, Pressenza, 5 Μαρτίου 2023, https://www.pressenza.com/2023/03/yurii-sheliazhenko-only-nonviolence-against-the-russians/.
[13] “Global Left Midweek – June 14, 2023. The demand: democracy. The response: advancing fascist movements and state repression”, Portside, 14 Ιουνίου 2023, https://portside.org/2023-06-14/global-left-midweek-june-14-2023.
[14] John Feffer, “The Beginning of the End for Putin?”, Foreign Policy in Focus, 29 Ιουνίου 2023, https://fpif.org/the-beginning-of-the-end-for-putin/.