Leila Al-Shami, Μαρία Σινκαρένκο
«Οι Σύριοι πανηγυρίζουν όταν Ρώσοι στρατηγοί, εμπλεκόμενοι σε εγκλήματα πολέμου στη Συρία, σκοτώνονται στην Ουκρανία»
Συνέντευξη της Λέιλα Αλ-Σάμι στην Μαρία Σινκαρένκο
Η Λέιλα αλ-Σάμι είναι Βρετανο-Σύρια συγγραφέας και ακτιβίστρια. Εργάστηκε στον τομέα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Συρία, συμμετέχει σε διεθνή κινήματα αλληλεγγύης και έχει συγγράψει μαζί τον Ρομπίν Γιασσίν Κάσσαμπ το βιβλίο Φλεγόμενη Χώρα: Οι Σύριοι στην Επανάσταση και τον Πόλεμο.[1] Έγινε επίσης γνωστή για την κριτική της στον «αντιιμπεριαλισμό των ηλιθίων» της δυτικής αριστεράς[2].
Για τη συντριπτική πλειοψηφία των Ουκρανών, η Συρία πριν από το 2011 ήταν μάλλον μια ακόμη αραβική χώρα, αλλά μετά την έναρξη του πολέμου, έφτασε να συμβολίζει την εξέλιξη της πορείας που δεν θα θέλαμε να δούμε να επαναλαμβάνεται στην Ουκρανία. Τι διέκρινε το καθεστώς Άσαντ από παρόμοια καθεστώτα στη Βόρεια Αφρική;
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του, η απάντηση του καθεστώτος Άσαντ σε κάθε είδους διαφωνία ήταν πάντα η βίαιη καταστολή. Στη δεκαετία του 1970, υπήρξε ένα κίνημα κατά του καθεστώτος του Χαφέζ Αλ-Άσαντ (πατέρα του σημερινού προέδρου). Αυτό που αρχικά ξεκίνησε ως ένα ποικιλόμορφο κίνημα, κατέληξε να συγκεντρωθεί στην πόλη Χάμα και να καθοδηγείται από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η απάντηση του καθεστώτος ήταν να στείλει την αεροπορία και να καταστρέψει εντελώς την πόλη. Μεταξύ 20.000 & 40.000 πολιτών σκοτώθηκαν και χιλιάδες άλλοι εξαφανίστηκαν στις φυλακές του καθεστώτος.
Όταν ξέσπασε η επανάσταση κατά του καθεστώτος το 2011, πολλοί Σύριοι ήταν αισιόδοξοι και πίστευαν ότι ο Μπασάρ Αλ-Άσαντ θα έφερνε μεταρρυθμίσεις. Βρισκόταν στην εξουσία για μια δεκαετία και πολλοί πίστευαν ότι ήταν ριζικά διαφορετικός από τον πατέρα του∙ ότι ήταν ένας πιο εξωστρεφής εκσυγχρονιστής. Όταν ήρθε στην εξουσία μίλησε πολύ για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων, αν και επικεντρώθηκε κυρίως σε οικονομικές και όχι σε πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Στο τέλος, ανταποκρίθηκε στα αιτήματα του λαού με τον μοναδικό τρόπο που γνωρίζει αυτό το καθεστώς – μέσω της τρομοκράτησής του για να υποταχθεί.
Έχοντας εργαστεί για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Συρία – με πολιτικούς κρατούμενους, κατά την πρώτη δεκαετία της εξουσίας του Μπασάρ, περίμενα ότι η απάντηση στην επανάσταση που ξεκίνησε το 2011 θα ήταν η καταστολή. Αν και δεν περίμενα την έκταση της φρίκης που εκτυλίχθηκε, ούτε ήμουν αισιόδοξη ότι ο Άσαντ θα παραιτούνταν γρήγορα, όπως είδαμε να κάνουν οι δικτάτορες στην Τυνησία και την Αίγυπτο.
Στην Αίγυπτο, το στρατιωτικό καθεστώς κυβερνούσε και το πρόσωπό του ήταν ο Μουμπάρακ. Έτσι, ήταν εύκολο για αυτούς να θυσιάσουν τον Μουμπάρακ και να διατηρήσουν τον στρατό στην εξουσία. Στην Τυνησία συνέβη το ίδιο και μπορούσαν να θυσιάσουν τον Μπεν Άλι – υπήρξε μια μετάβαση στη δημοκρατία, αλλά η παλιά άρχουσα τάξη περίμενε να επιστρέψει. Στη Συρία τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Στη Συρία, ο επικεφαλής του καθεστώτος είναι το καθεστώς. Η εξουσία είναι σε μεγάλο βαθμό συγκεντρωμένη στα χέρια της οικογένειας Άσαντ. Επιπλέον, το καθεστώς έπαιξε το σεχταριστικό χαρτί –προέρχεται από τη μειονοτική αίρεση των Αλαουιτών– και έτσι κατάφερε να διατηρήσει την υποστήριξη πολλών μειονοτήτων έναντι της κυρίως σουνιτικής αντιπολίτευσης, εναντίον της οποίας ήταν έτοιμο να ασκήσει γενοκτονική βία. Επιπλέον, το καθεστώς είχε την υποστήριξη της Ρωσίας και του Ιράν που επενέβησαν για να το προστατεύσουν.
Οι πρόεδροι της Ρωσίας και της Συρίας Βλαντιμίρ Πούτιν και Μπασάρ αλ Άσαντ κατά τη διάρκεια συνομιλιών στο Κρεμλίνο στις 13 Σεπτεμβρίου 2021. Φωτογραφία: Michael Klimentyev / AFP
Έπαιξε η ρωσική υποστήριξη σημαντικό ρόλο στη βοήθεια του Άσαντ στην πιο δύσκολη στιγμή γι’ αυτόν;
Τόσο η Ρωσία όσο και το Ιράν παρενέβησαν για να στηρίξουν το καθεστώς σε στιγμές που ήταν κοντά στην κατάρρευση και φαινόταν ότι η επανάσταση μπορούσε να πετύχει. Το Ιράν παρείχε στη Συρία μαζική οικονομική και χρηματοπιστωτική στήριξη και έστειλε πολλές πολιτοφυλακές να πολεμήσουν στη Συρία – γεγονός που έδωσε στη σύγκρουση μια θρησκευτική διάσταση, καθώς οι σιιτικές πολιτοφυλακές που υποστηρίζονταν από το Ιράν πολεμούσαν τη συριακή σουνιτική πλειοψηφία. Και το Ιράν παρενέβη άμεσα το 2013, επιτρέποντας στο καθεστώς να σημειώσει σημαντική πρόοδο κατά της αντιπολίτευσης.
Η Ρωσία παρείχε αεροπλάνα και βόμβες και παρέχει πολιτική υποστήριξη στο καθεστώς στα διεθνή φόρουμ. Και η Ρωσία παρενέβη άμεσα στρατιωτικά το 2015 και βομβάρδισε πολλά μέρη της χώρας.
Εάν η Ρωσία και το Ιράν δεν είχαν παρέμβει, ο Άσαντ θα είχε εκδιωχθεί εδώ και πολύ καιρό. Είναι η ξένη υποστήριξη και οι ξένες βόμβες που κρατούν το καθεστώς στην εξουσία, ενάντια στις επιθυμίες της μεγάλης πλειοψηφίας του συριακού πληθυσμού.
Όταν διάβαζα το βιβλίο σας Φλεγόμενη Χώρα: Οι Σύριοι στην Επανάσταση και τον Πόλεμο, δεν μπορούσα να πιστέψω ότι μια τέτοια τραγωδία θα μπορούσε να συμβεί σε τέτοια κλίμακα. Βλέποντας τις φρικαλεότητες που εκτυλίσσονται στην Ουκρανία, οι φρικαλεότητες που αντιμετωπίζουν οι Σύριοι γίνονται πιο απτές για εμάς και έτσι συμπάσχω πραγματικά με τον λαό της Συρίας.
Ναι, είναι καταστροφικό. Είναι ακόμη πιο δύσκολο επειδή αυτή η φρίκη ξεκίνησε από μια στιγμή μεγάλης ελπίδας και πίστης στην επανάσταση. Η επανάσταση είχε τόσες πολλές επιτυχίες. Είδαμε, σε όλη τη χώρα, τους ανθρώπους να αυτοοργανώνονται για να διαχειρίζονται τις καθημερινές τους υποθέσεις, να δημιουργούν ανεξάρτητα Τοπικά Συμβούλια και να εκλέγουν τα μέλη τους – η πρώτη τους εμπειρία δημοκρατίας εδώ και δεκαετίες. Οι άνθρωποι διαχειρίστηκαν σχολεία, εγκαταστάσεις ύδρευσης και αποχέτευσης, νοσοκομεία. Δημιούργησαν ανεξάρτητες εφημερίδες και ραδιοφωνικούς σταθμούς. Ιδρύθηκαν πολλά κέντρα γυναικών για να ενθαρρυνθούν οι γυναίκες να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στην επανάσταση και τη ζωή της κοινότητας. Τίποτα από όλα αυτά δεν ήταν δυνατό υπό τον ολοκληρωτισμό του Άσαντ, όπου κάθε μορφή κοινωνίας των πολιτών περιορίστηκε. Αυτή ήταν πάντα η μεγαλύτερη απειλή για το καθεστώς –επειδή έδειχνε ότι μια δημοκρατική εναλλακτική λύση ήταν δυνατή– και γι’ αυτό καταπιέστηκε τόσο άγρια.
Θα μπορούσατε να μιλήσετε λίγο για τη διεθνή πολιτική του καθεστώτος της Συρίας πριν από το 2011; Ποιες ήταν οι σχέσεις με την ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου; Πώς αυτό επηρέασε το καθεστώς;
Η Συρία είχε στενές σχέσεις με την ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, παρόλο που το συριακό καθεστώς καταπίεζε βάναυσα τους κομμουνιστές. Η ΕΣΣΔ χρηματοδοτούσε τον Χαφέζ Αλ-Άσαντ, καθώς οικοδομούσε σχέσεις για να επεκτείνει τη σφαίρα επιρροής της σε αντιπαράθεση με τις δυτικές δυνάμεις. Παρείχε όπλα, εκπαίδευση και πληροφορίες στον συριακό στρατό. Πολλοί Σύριοι ταξίδεψαν στην ΕΣΣΔ για σπουδές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Η ΕΣΣΔ χρησιμοποιούσε αυτού του είδους τις πολιτιστικές ανταλλαγές ως τακτική για να κατηχήσει τους πολίτες των συμμαχικών χωρών με την ιδεολογία της. Πρόσφατα, μίλησα με ακτιβιστές από τη Δυτική Αφρική και μοιράστηκαν παρόμοιες ιστορίες για την υποστήριξη Αφρικανών από την ΕΣΣΔ για να σπουδάσουν εκεί. Ορισμένοι από αυτή τη γενιά Αφρικανών υποστηρίζουν τώρα τις επεμβάσεις του Πούτιν στην Αφρική, βλέποντάς την ως προπύργιο ενάντια στον δυτικό/γαλλικό ιμπεριαλισμό, οπότε αυτή η τακτική λειτούργησε.
Όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε, ο Χαφέζ Αλ-Άσαντ έσπευσε να στραφεί προς τα κράτη του Κόλπου και άρχισε να εφαρμόζει νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις για να ανοίξει τη χώρα στους επενδυτές του Κόλπου. Όμως οι σχέσεις με τη Ρωσία διατηρήθηκαν και όταν ο Πούτιν ήρθε στην εξουσία, θέλησε να αναβιώσει τις σχέσεις με τη Μέση Ανατολή, θεωρώντας την χρήσιμη στον γεωπολιτικό αγώνα της Ρωσίας κατά της Δύσης.
Δεν νομίζω ότι η Ρωσία βλέπει κάποια ιδεολογική συγγένεια με το συριακό καθεστώς και δεν το θεωρεί σημαντικό εταίρο. Νομίζω ότι η υποστήριξη της Ρωσίας προς τον Άσαντ χρησιμοποιήθηκε ως ένας τρόπος για να αντιμετωπιστεί η δυτική επιρροή και στην περίπτωση της Συρίας, η Ρωσία έχει πλέον μεγαλύτερη επιρροή από τις δυτικές δυνάμεις.
Μητέρα με το παιδί της επιστρέφουν στο καταφύγιο που βρήκαν στο κατεστραμμένο σχολείο. Δεν μπόρεσαν να βρουν σκηνή σε κοντινό καταυλισμό εκτοπισμένων, Μπινίς, Απρίλιος 2020. Φωτογραφία: Mohannad Zayat
Αναρωτιόμουν επίσης αν η Ρωσία χρησιμοποιεί τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες για τον Παγκόσμιο Νότο για να προπαγανδίσει τις ιδέες της. Ένας από τους γιατρούς μου εδώ στη Βιέννη είναι Σύριος και δέχεται Ουκρανούς ασθενείς κυρίως επειδή μιλάει ρωσικά. Είχαμε μια πολιτική συζήτηση και μου είπε ότι είναι από τη Συρία, οπότε ανταλλάξαμε απόψεις αλληλεγγύης. Αλλά το πρώτο πράγμα που ήταν ενδιαφέρον – πήγε να σπουδάσει στη Ρωσία όπου έμαθε ρωσικά. Και στη συνέχεια η χώρα του βιώνει τη ρωσική επέμβαση και τους βομβαρδισμούς. Ως εκ τούτου, αναρωτιέμαι, πώς βλέπουν οι Σύριοι τη Ρωσία σήμερα;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα εξαρτάται από το ποιους Σύριους ρωτάτε. Διότι οι Σύριοι που πρόσκεινται στο καθεστώς θα δουν τη Ρωσία ως σύμμαχο, αν και ακόμη και μέσα σε αυτό το στρατόπεδο υπάρχει ανησυχία για τις εξωτερικές επιρροές τώρα, είτε αυτές προέρχονται από τη Ρωσία είτε από το Ιράν.
Αλλά για τους υπόλοιπους από εμάς, την πλειοψηφία, η Ρωσία είναι μια ιμπεριαλιστική δύναμη. Έχει παρέμβει για να υποστηρίξει μια φασιστική δικτατορία να πραγματοποιήσει μια γενοκτονία εναντίον του συριακού λαού. Οι ρωσικοί αεροπορικοί βομβαρδισμοί έχουν καταστρέψει μεγάλα τμήματα της χώρας και έχουν στοχεύσει ειδικά σε μη στρατιωτικές υποδομές, όπως νοσοκομεία, σε περιοχές που ελέγχονται από την αντιπολίτευση. Η Ρωσία έχει ανταμειφθεί για την υποστήριξή της με προσοδοφόρα συμβόλαια για πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Στη ρωσική εταιρεία Stroytransgaz, που ανήκει σε έναν ολιγάρχη που συνδέεται με το Κρεμλίνο, έχει παραχωρηθεί το 70% όλων των εσόδων από την παραγωγή φωσφορικών αλάτων για τα επόμενα πενήντα χρόνια. Η Συρία διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα αποθέματα φωσφορικών αλάτων στον κόσμο. Έχουν δημιουργηθεί ρωσικές στρατιωτικές βάσεις και οι ρωσικές εθνικές γιορτές «γιορτάζονται» πλέον στη Συρία.
Δεν είναι μόνο η στρατιωτική υποστήριξη που παρέχει η Ρωσία στο καθεστώς, αλλά και η πολιτική. Για παράδειγμα, στη διεθνή σκηνή, η Ρωσία παίζει στη Συρία τον ρόλο που παίζουν οι ΗΠΑ για το Ισραήλ. Σε οποιαδήποτε πρόταση που τίθεται ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας ή ενώπιον των οργάνων του ΟΗΕ, η Ρωσία ασκεί πάντα βέτο. Η Ρωσία παρέχει αυτή την πολιτική προστασία για να αποτρέψει κάθε μέσο για διεθνή λογοδοσία ή για να προχωρήσει μια ειρηνευτική συμφωνία που δεν είναι με τους όρους του καθεστώτος. Η Ρωσία είναι πολύ ενεργή στην προσπάθεια να εξασφαλίσει «ειρηνευτικές συμφωνίες», αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι ειρηνευτικές συμφωνίες. Προσπαθούν να επιβάλουν τη συνθηκολόγηση των Σύριων με τους όρους του καθεστώτος.
Αναφέρατε ότι υπάρχουν διαφορετικοί Σύριοι και άνθρωποι με διαφορετικές απόψεις. Και η Συρία συνδέεται σήμερα σε μεγάλο βαθμό με τον τζιχαντισμό και τη θρησκευτική σύγκρουση όλων εναντίον όλων. Αλλά η συριακή επανάσταση ξεκίνησε ως μια μαζική δημοκρατική διαμαρτυρία που στην πραγματικότητα ένωσε πολίτες διαφορετικών εθνοτικών καταβολών και δογμάτων.
Τι μερίδιο ευθύνης λοιπόν στη σημερινή πολυδιάσπαση και το σεχταρισμό του αγώνα οφείλεται στις πολιτικές του καθεστώτος «διαίρει και βασίλευε», στους τζιχαντιστές και στην αδυναμία της δημοκρατικής αντιπολίτευσης να υπερβεί πραγματικά τις προκαταλήψεις και τις μικροφιλοδοξίες προς μια ευρύτερη αλληλεγγύη;
Για να είμαστε σαφείς σχετικά με τη δομή του καθεστώτος: η οικογένεια Άσαντ προέρχεται από την αίρεση των αλαουιτών, η οποία αποτελεί μειονότητα εντός της Συρίας. Η πλειοψηφία του πληθυσμού είναι σουνίτες μουσουλμάνοι, αλλά υπάρχουν επίσης σιίτες, χριστιανοί, δρούζοι και άλλοι. Όταν ξεκίνησε η εξέγερση, ήταν ένα πολύ διαφορετικό κίνημα. Περιελάμβανε άνδρες και γυναίκες από όλα τα κοινωνικά στρώματα, όλες τις διαφορετικές θρησκευτικές και εθνοτικές ομάδες. Υπήρξαν πολλές προσπάθειες να μην πέσουμε σε θρησκευτικές διαμάχες. Στις διαδηλώσεις ο κόσμος καλούσε σε ενότητα όλων των Σύριων, κρατούσε πλακάτ και πανό που απηύθυναν εκκλήσεις προς τις μειονοτικές κοινότητες κ.λπ.
Φυσικά, ένα ισχυρό δημοκρατικό, μη θρησκευτικό κίνημα αποτελούσε τη μεγαλύτερη απειλή για το καθεστώς Άσαντ, επειδή θα μπορούσε να κερδίσει υποστήριξη σε διεθνές επίπεδο. Έτσι, το καθεστώς Άσαντ έπρεπε να σεχταριστικοποιήσει και να ισλαμοποιήσει τη σύγκρουση. Και το έκανε αυτό πολύ σκόπιμα – καθώς ήταν ένας σεχταριστικός μηχανισμός. Για παράδειγμα, το 2011-2012, την εποχή που το καθεστώς συλλάμβανε όλους αυτούς τους ειρηνικούς διαδηλωτές υπέρ της δημοκρατίας και τους φυλάκιζε, απελευθέρωσε πολλούς ισλαμιστές εξτρεμιστές από τη φυλακή. Και πολλοί από αυτούς που αποφυλακίστηκαν πήγαν να ηγηθούν μερικών από τις πιο σκληροπυρηνικές ταξιαρχίες που υπήρχαν. Για παράδειγμα, απελευθερώθηκε ο Χασσάν Αμπούντ, ένας από τους ιδρυτές του Άχραρ αλ-Σαμ, και ο Ζαχράν Αλλούς, ο πρώην ηγέτης του Τζάις αλ-Ισλάμ, καθώς και άνθρωποι που έγιναν σημαντικές προσωπικότητες στην Τζαμπχάτ αλ-Νούσρα, η οποία ήταν η θυγατρική της Αλ-Κάιντα, αλλά και στο ISIS.
Ο λόγος που το καθεστώς το έκανε αυτό ήταν για να στείλει ένα μήνυμα τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό ακροατήριο. Προς τα έξω, ήθελε να πει: Κοιτάξτε, αυτό είναι μέρος του πολέμου κατά της τρομοκρατίας, πολεμάμε τους ισλαμιστές εξτρεμιστές, μπορεί να μην σας αρέσω, αλλά αυτοί οι τύποι με τα γένια είναι δέκα φορές χειρότεροι. Προς το εσωτερικό, έστελνε ένα μήνυμα στις μειονοτικές ομάδες, στην κοινότητα των αλαουιτών, στις χριστιανικές ομάδες: λέγοντας και πάλι, μπορεί να μη σας αρέσω, αλλά η εναλλακτική λύση είναι χειρότερη, και αν αυτοί οι ισλαμιστές εξτρεμιστές έρθουν στην εξουσία, οι μειονότητες δεν θα είναι ασφαλείς.
Ήταν λοιπόν μια τακτική που λειτούργησε τόσο στο εσωτερικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Το καθεστώς κατασκεύαζε επίσης θρησκευτικές συγκρούσεις στέλνοντας ένοπλες συμμορίες από ομάδες αλαουιτών, γνωστές ως Σαμπίχα, σε σουνιτικές κοινότητες για να πραγματοποιήσουν σφαγές. Η πρόθεση ήταν να προκαλέσουν αντίδραση και να κάνουν τις σουνιτικές κοινότητες να πάνε στις κοινότητες των αλαουιτών και των σιιτών και να διαπράξουν επίσης σφαγές. Και περιστασιακά αυτό λειτουργούσε, υπήρχαν αντίποινα.
Αλλά ακριβώς όπως λέτε – είναι μια πολιτική του «διαίρει και βασίλευε». Και δυστυχώς, σήμερα υπάρχουν πολλές μειονοτικές ομάδες που δεν θα υποστήριζαν απαραίτητα το καθεστώς, αλλά αισθάνονται πιο ασφαλείς στο πλευρό του καθεστώτος παρά της αντιπολίτευσης. Και με την πάροδο του χρόνου, ιδίως λόγω της παρέμβασης του Ιράν, η σύγκρουση έχει γίνει όλο και πιο θρησκευτική.
Ένας μαχητής του Ελεύθερου Συριακού Στρατού τρέχει να καλυφθεί καθώς ένα βλήμα άρματος του Συριακού Στρατού χτυπάει ένα κτίριο απέναντι κατά τη διάρκεια συγκρούσεων στη συνοικία Σαλαχεντίν στο κεντρικό Χαλέπι, στις 17 Αυγούστου 2012. Φωτογραφία: Goran Tomasevic / Reuters
Πώς επηρέασε η στρατιωτικοποίηση την επανάσταση; Υπήρχαν εναλλακτικές λύσεις;
Πρώτον, νομίζω ότι είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η στρατιωτικοποίηση ήταν αναπόφευκτη. Το καθεστώς χρησιμοποίησε μαζική βία εναντίον όσων του αντιτάχθηκαν και οι άνθρωποι έπρεπε να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους και τις κοινότητές τους. Έγινε ένας αγώνας για την επιβίωση. Οι ειρηνικές μέθοδοι αγώνα είναι ανεπαρκείς όταν ένα καθεστώς είναι έτοιμο να χρησιμοποιήσει τακτικές εξόντωσης εναντίον ενός άμαχου πληθυσμού.
Αλλά η στρατιωτικοποίηση φέρνει μαζί της ένα σωρό προβλήματα. Παραγκωνίζει τους πολιτικούς ακτιβιστές, αυτούς που εργάζονται στις κοινότητές τους, οι οποίοι αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της επανάστασης. Ενισχύει τους πολέμαρχους και τις αυταρχικές ομάδες και δίνει τη δυνατότητα σε ξένες δυνάμεις (που παρέχουν όπλα) να επηρεάσουν το κίνημα – πάντα με τρόπο που εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους και όχι τα συμφέροντα των επαναστατών.
Υπήρχε πάντα μια εναλλακτική λύση –αυτή ήταν η υποστήριξη της δημοκρατικής αντιπολίτευσης– εκείνων που έχτιζαν εναλλακτικές λύσεις απέναντι στο καθεστώς στις κοινότητές τους, ακόμη και κάτω από άγριους βομβαρδισμούς. Αν αυτοί οι άνθρωποι είχαν λάβει την αλληλεγγύη που τους άξιζε, η στρατιωτική πτυχή δεν θα είχε γίνει τόσο κυρίαρχη και η πολιτική αντίσταση θα είχε μεγαλύτερη δύναμη.
Ποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς στη συριακή επανάσταση; Γνωρίζω ότι υπάρχουν πολλές εξέχουσες φωνές όπως ο Γιασσίν αλ-Χατζ Σάλεχ, ο Ριάντ αλ-Τουρκ, ο Ομάρ Αζίζ. Τι έχετε να πείτε για την Αριστερά;
Δεν υπήρχε μια μεγάλη, ανεξάρτητη, οργανωμένη αριστερά στη Συρία για δύο λόγους. Πρώτον, το καθεστώς Άσαντ κατέστειλε όλους τους ανεξάρτητους αριστερούς, οι οποίοι κατέληγαν στη φυλακή ή εγκατέλειπαν τη χώρα. Στη συνέχεια, το καθεστώς προσεταιρίστηκε ένα μεγάλο τμήμα της παραδοσιακής αριστεράς, το Συριακό Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο αργότερα προσχώρησε στην κυβέρνηση στο Εθνικό Προοδευτικό Μέτωπο. Πρόκειται για έναν συνασπισμό διαφορετικών κομμάτων, ωστόσο σε γενικές γραμμές πρόκειται απλώς για μια εικονική και όχι πραγματική συμμετοχή σε αυτήν – τα πάντα ελέγχονται από το Κόμμα Μπάαθ και τον πρόεδρο. Δεύτερον, η δομή της συριακής οικονομίας αποτέλεσε παράγοντα απουσίας συνδικάτων και διαμόρφωσης μιας κουλτούρας και μιας πολιτικής της εργατικής τάξης, καθώς οι περισσότεροι χώροι εργασίας είναι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις.
Έτσι, δεν υπήρχε πραγματικά μια ισχυρή ανεξάρτητη, οργανωμένη αριστερή βάση για να ξεκινήσει κανείς – εκτός από το κόμμα του Ριάντ Αλ-Τουρκ που αποσχίστηκε από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Συρίας και κάποια άλλα μικρότερα και κουρδικά κόμματα που διώχθηκαν. Όταν έγινε η επανάσταση, πολλοί νέοι αριστεροί που ανήκαν στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Συρίας αποχώρησαν και προσχώρησαν στην επανάσταση. Ήταν πολύ ξεκάθαροι ότι οι υποτιθέμενοι αριστεροί σύντροφοί τους (τόσο στη Συρία όσο και διεθνώς) πρόδωσαν τους Σύριους και τον αγώνα του λαού. Υπάρχει ένας αριθμός μικρότερων ανεξάρτητων ομάδων και στη συνέχεια σημαίνοντα άτομα, όπως ο συγγραφέας και διανοούμενος Γιασσίν Αλ-Χατζ Σάλεχ και ο Ομάρ Αζίζ, ο οποίος ήταν ο ιδεολόγος πίσω από την ιδέα των Τοπικών Συμβουλίων που ιδρύθηκαν για την αυτοδιοίκηση εδαφών που ελέγχονταν από την αντιπολίτευση. Ο Ομάρ Αζίζ κατέληξε να συλληφθεί και να πεθάνει στη φυλακή, ενώ ο Γιασσίν Αλ-Χατζ Σάλεχ εγκατέλειψε τη χώρα και τώρα ζει στην εξορία.
Πιστεύετε ότι αυτή η κατάσταση με την ανοργάνωτη αριστερά στη Συρία θα μπορούσε να είναι ο λόγος για την έλλειψη αλληλεγγύης και υποστήριξης της συριακής επανάστασης από την αμερικανική και την ευρωπαϊκή αριστερά;
Θα μπορούσε να είναι ένας παράγοντας. Αλλά και η απλή άγνοια είναι επίσης ένας παράγοντας. Για παράδειγμα, πριν από μερικά χρόνια συνδικαλιστές και «αριστεροί» από όλο τον κόσμο ταξίδεψαν σε μια αποστολή αλληλεγγύης στη Συρία για να υποστηρίξουν το καθεστώς. Φαίνεται να αγνοούν εντελώς ότι οι ανεξάρτητοι αριστεροί καταπιέζονται και τα ανεξάρτητα συνδικάτα είναι ανύπαρκτα!
Η δυτική αριστερά στο σύνολό της έχει αρνηθεί να υποστηρίξει τους Σύριους στον αγώνα τους για ελευθερία. Εν μέρει αυτό οφείλεται στο πρόβλημα του «καμπισμού» που έχει γίνει κυρίαρχο στην αριστερή σκέψη. Αυτοί οι λεγόμενοι «αντιιμπεριαλιστές» πιστεύουν ότι οι μόνες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις είναι οι ΗΠΑ και η Δύση, και αρνούνται να δουν ότι στην πραγματικότητα υπάρχουν και άλλοι ιμπεριαλισμοί, όπως η Ρωσία και το Ιράν. Ως εκ τούτου, υποστήριξαν το καθεστώς, θεωρώντας το, λανθασμένα, ως προπύργιο ενάντια στον δυτικό ιμπεριαλισμό. Αρνήθηκαν να ακούσουν τις συριακές φωνές στη χώρα και διέδωσαν κάθε είδους παραπληροφόρηση για το τι συνέβαινε, αμφισβητώντας ακόμη και ότι οι σφαγές με χημικά έγιναν από το καθεστώς και απαλλάσσοντάς το από κάθε ευθύνη.
Εκτοπισμένοι Σύριοι περιμένουν να λάβουν επισιτιστική βοήθεια που διανέμεται από την Υπηρεσία Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ στον πολιορκημένο καταυλισμό αλ-Γιαρμούκ, νότια της Δαμασκού, Συρία, στις 31 Ιανουαρίου 2014. Εικόνα: UNRWA / Reuters
Ακούγεται πολύ οικείο στο ουκρανικό πλαίσιο.
Οι υποστηρικτές της συριακής επανάστασης συνήθως εκφράζουν επίσης την αλληλεγγύη τους στους Παλαιστίνιους και υπογράψατε επίσης μια επιστολή για την υποστήριξη της Γάζας[3]. Ποια είναι η σχέση μεταξύ των υποστηρικτών μιας δημοκρατικής Συρίας και των Παλαιστινίων, και ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη ότι ορισμένα μέλη της παλαιστινιακής αριστεράς διακατέχονται από καμπισμό;
Από την 7η Οκτωβρίου είδαμε τόσες πολλές προσπάθειες από τους Σύριους να προσεγγίσουν τους Παλαιστίνιους και να δείξουν αλληλεγγύη. Όχι μόνο ανακοινώσεις, αλλά στις τακτικές διαδηλώσεις της Παρασκευής κατά του καθεστώτος, ο κόσμος κρατάει παλαιστινιακές σημαίες και έχει διακοσμήσει τοίχους με τοιχογραφίες για την υποστήριξη της Παλαιστίνης. Στην πόλη Ίντλιμπ, μετονόμασαν μια κεντρική πλατεία σε πλατεία Γάζας και τη στόλισαν με την παλαιστινιακή σημαία.
Οι Σύριοι αισθάνονται μεγάλη συγγένεια με τον λαό στην Παλαιστίνη. Είμαστε συνδεδεμένοι, ιστορικά, καθώς οι λαοί της Παλαιστίνης, της Συρίας, της Ιορδανίας και του Λιβάνου ήταν όλοι ενωμένοι στο Μπιλάντ αλ-Σαμ, η κουλτούρα μας είναι πολύ παρόμοια. Επιπλέον, η κατοχή της Παλαιστίνης αποτελεί κεντρικό ζήτημα για τους Άραβες και τους μουσουλμάνους, λόγω της έκτασης της αδικίας εκεί και επειδή τα καθεστώτα μας έχουν χρησιμοποιήσει την παλαιστινιακή υπόθεση ως μέσο για να ενισχύσουν την υποστήριξή τους μεταξύ των δικών τους πληθυσμών.
Οι Παλαιστίνιοι είναι επίσης αλληλέγγυοι με τους Σύριους από το ξέσπασμα της επανάστασης – το είδα αυτό η ίδια, ιδίως μεταξύ των ανθρώπων στη Γάζα όταν ήμουν εκεί. Ωστόσο, υπάρχουν επίσης πολλοί Παλαιστίνιοι που έχουν υποπέσει σε καμπιστικές πολιτικές. Πολλές εξέχουσες φωνές για την Παλαιστίνη, ειδικά μεταξύ των ανθρώπων στη Δύση, έχουν συκοφαντήσει και απαξιώσει τη συριακή επανάσταση, υποστηρίζοντας ουσιαστικά το καθεστώς. Στις διαδηλώσεις για την Παλαιστίνη που γίνονται τώρα στις πανεπιστημιουπόλεις των ΗΠΑ βλέπουμε ανθρώπους να κρατούν τη σημαία της λιβανέζικης πολιτοφυλακής Χεζμπολάχ που υποστηρίζεται από το Ιράν, θεωρώντας την ως μέρος της αντίστασης ενάντια στο Ισραήλ. Η Χεζμπολάχ συμμετείχε ενεργά στη γενοκτονία κατά των Σύριων – πραγματοποίησε πολιορκίες πείνας σε κοινότητες της αντιπολίτευσης παρόμοιες με αυτές που κάνει τώρα το Ισραήλ στη Γάζα. Αυτοί δεν είναι σύμμαχοι για την απελευθέρωση.
Η αλληλεγγύη μας πρέπει να βασίζεται σε κοινές αρχές και όχι στο ποια κράτη συμμετέχουν σε μια σύγκρουση. Πρέπει να βασίζεται στους αγώνες των λαών για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη, αλλιώς δεν έχει νόημα. Όπως έλεγε και η διακήρυξη στην οποία αναφερθήκατε νωρίτερα από επαναστάτες Σύριους για την υποστήριξη της Παλαιστίνης: «η αμοιβαία και διατομεακή αλληλεγγύη είναι απαραίτητη, οι αγώνες μας είναι ενιαίοι, η ελευθερία του καθενός μας εξαρτάται από την ελευθερία του άλλου».
Κορίτσια σπάνε τη νηστεία τους ανάμεσα σε κατεστραμμένα κτίρια κατά τη διάρκεια ενός ιφτάρ για το Ραμαζάνι που οργανώθηκε από μια ΜΚΟ, Ντούμα, 20 Ιουνίου 2017. Φωτογραφία: Bassam Khabieh
Θα μπορούσατε να μιλήσετε λίγο περισσότερο για το αραβικό αριστερό στρατόπεδο;
Παραδοσιακά υπάρχουν τρία κύρια πολιτικά ρεύματα στον αραβικό κόσμο: ο ισλαμισμός, ο αραβισμός/εθνικισμός και οι αριστεροί. Πολλοί μεγαλώνοντας και μη νιώθοντας ότι εκπροσωπούνται από τον ισλαμισμό ή τον αραβισμό των εθνικιστικών καθεστώτων (όπως οι μειονοτικές ομάδες στη Συρία) έγιναν αριστεροί.
Υπάρχει ένας παρόμοιος διαχωρισμός με αυτό που βλέπουμε στην παγκόσμια αριστερά. Η παραδοσιακή αραβική αριστερά υπέπεσε σε μια παρόμοια καμπιστική πολιτική, όπου ο ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ και το Ισραήλ είναι ο απόλυτος εχθρός. Πολλοί από αυτούς υποστήριξαν τη δικτατορία του Άσαντ – θεωρώντας την ως μέρος του «άξονα της αντίστασης». Φυσικά, υπήρχαν πάντα εξαιρέσεις, εκείνοι που ήταν αντιαυταρχικοί αριστεροί, όπως για παράδειγμα στο Κομμουνιστικό Κόμμα του Ριάντ Αλ-Τουρκ που αναφέραμε προηγουμένως και οι οποίοι αγωνίστηκαν για τη δημοκρατία και τις πολιτικές ελευθερίες. Ωστόσο, υπάρχει επίσης μια νέα γενιά που έχει προκύψει από τις επαναστάσεις και έχει μια πολύ πιο εκλεπτυσμένη ανάλυση που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα του κόσμου στον οποίο ζούμε –ενός κόσμου ανταγωνιστικών ιμπεριαλισμών– και που στέκεται ενάντια σε όλους τους καταπιεστές και συμπαραστέκεται σε όλους τους αγώνες για αξιοπρέπεια. Έχω πολλές ελπίδες σε αυτή τη νέα γενιά, παρόλο που έχουμε ζήσει μια βίαιη αντεπανάσταση και σήμερα είμαστε ηττημένοι, ανοργάνωτοι και τραυματισμένοι.
Πώς επηρέασε ο ρωσοουκρανικός πόλεμος τη Συρία;
Υπήρξε τόσο μεγάλη αλληλεγγύη και υποστήριξη από τους Σύριους προς τους Ουκρανούς, και το αντίστροφο, που ήταν ωραίο να το βλέπεις. Νομίζω ότι ταυτιζόμαστε πολύ με τους αγώνες του άλλου για διάφορους λόγους. Έχουμε και οι δύο έναν κοινό εχθρό, το ρωσικό κράτος, έχουμε και οι δύο περάσει από λαϊκές εξεγέρσεις, πριν εισέλθουμε σε κατάσταση σύγκρουσης και έχουμε και οι δύο αντιμετωπίσει κάποιες από τις καμπιστικές πολιτικές για τις οποίες μιλάμε – όπου απαξιώνονται οι αγώνες μας και υποστηρίζονται οι εχθροί μας. Αυτό, και το συλλογικό μας τραύμα, μας έφερε κοντά. Πολλοί Σύριοι έχουν ταξιδέψει στην Ουκρανία σε αποστολές αλληλεγγύης, και στην αρχή της σύγκρουσης, έφτασαν να δώσουν πρακτικές συμβουλές – όπως για το πώς να προστατευτούν από τα «διπλά χτυπήματα» που είναι μια αγαπημένη τακτική που χρησιμοποιεί η Ρωσία για να σκοτώσει όσο το δυνατόν περισσότερους αμάχους (μετά από έναν βομβαρδισμό, η Ρωσία βομβαρδίζει ξανά την περιοχή μόλις τα σωστικά συνεργεία έχουν πλησιάσει). Και γνώρισα πολλούς Ουκρανούς μέσω της αλληλεγγύης τους προς τη Συρία. Οι Σύριοι πανηγυρίζουν όταν βλέπουν Ρώσους στρατηγούς, οι οποίοι προηγουμένως συμμετείχαν σε εγκλήματα πολέμου στη Συρία, να σκοτώνονται στην Ουκρανία – είναι μια μικρή γεύση δικαιοσύνης για εμάς. Ελπίζουμε ότι η Ουκρανία θα είναι μια μέρα ελεύθερη από τον ρωσικό ιμπεριαλισμό, όπως ελπίζουμε ότι και η Συρία θα είναι ελεύθερη.
Αλλά σε ευρύτερο επίπεδο ο ρωσοουκρανικός πόλεμος δεν επηρέασε τόσο πολύ τη Συρία. Η Ρωσία όντως αναγκάστηκε να αποσύρει κάποια στρατεύματα από τη Συρία για να τα μεταφέρει στην Ουκρανία, αλλά αυτό δεν έκανε μεγάλη διαφορά δεδομένης της χρονικής συγκυρίας, όταν οι περισσότερες από τις μεγάλες μάχες είχαν ήδη τελειώσει.
Ρωσικός στρατός στη Συρία. Φωτογραφία: TASS
Προσπαθούμε να αποδείξουμε στον παγκόσμιο διάλογο γιατί είναι σημαντικό να νικήσουμε τη Ρωσία, κυρίως επειδή η Ουκρανία δεν είναι η πρώτη που δέχεται επίθεση από αυτήν. Πριν υπήρχε η Συρία, η Γεωργία, η Τσετσενία. Έτσι, θα μπορούσε κανείς να περιγράψει ένα μοτίβο εισβολής. Επομένως, θα μπορούσαμε να οικοδομήσουμε αλληλεγγύη γύρω από το αντιιμπεριαλιστικό επιχείρημα ότι η υπεράσπιση και η βοήθεια προς την Ουκρανία συνεπάγεται την υπεράσπιση και την βοήθεια προς τη Συρία και το αντίστροφο. Το βλέπετε αυτό να συμβαίνει;
Σίγουρα πρέπει να το αναδείξουμε αυτό – υπάρχει μεγάλη απουσία κατανόησης της Ρωσίας ως ιμπεριαλιστικής δύναμης, όχι μόνο σήμερα αλλά και ιστορικά. Υπάρχει παντελής έλλειψη γνώσης μεταξύ των δυτικών για τον ιστορικό ρόλο της Ρωσίας∙ αρκεί να κοιτάξετε στο χάρτη το μέγεθος της Ρωσίας για να καταλάβετε ότι πρόκειται για ένα κράτος που δημιουργήθηκε με βάση την αποικιοκρατική κατάκτηση. Αν δεν αμφισβητήσουμε την κοσμοθεωρία του κόσμου –όπου ο δυτικός κόσμος βρίσκεται στο κέντρο των πάντων– δεν θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε σε ορισμένες από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Εξωτερικά, φαίνεται ότι η συριακή επανάσταση είναι μια χαμένη υπόθεση, αλλά τον Αύγουστο του περασμένου έτους, υπήρξε ένα νέο κύμα διαδηλώσεων στη νότια Συρία. Πώς αξιολογείτε την τρέχουσα κατάσταση και τις ελπίδες ότι ο Άσαντ μπορεί τελικά να ανατραπεί;
Σε τμήματα της χώρας που δεν βρίσκονται υπό τον έλεγχο του καθεστώτος Άσαντ, όπως η επαρχία Ίντλιμπ και τμήματα της βόρειας Συρίας, οι εβδομαδιαίες διαδηλώσεις κατά του καθεστώτος συνεχίζονται από το 2011 μέχρι σήμερα. Αυτό δείχνει ότι ο λαός εξακολουθεί να μην έχει παραιτηθεί από τις αξίες και τα αιτήματα της επανάστασης.
Από τον Αύγουστο πραγματοποιείται εξέγερση στη νότια επαρχία Σουέιντα. Αυτό είναι ενδιαφέρον, διότι η Σουέιντα έχει στην πλειοψηφία της δρούζικο πληθυσμό και οι κάτοικοί της υιοθέτησαν μια θέση ουδετερότητας όταν ξεκίνησε η επανάσταση. Δεν προσχώρησαν στην επανάσταση, αλλά ούτε στάθηκαν στο πλευρό του καθεστώτος. Ωστόσο, οι συνθήκες διαβίωσης επιδεινώθηκαν τόσο πολύ τα τελευταία χρόνια καθώς η οικονομία κατέρρευσε και αυτό έκανε τον κόσμο να βγει στους δρόμους για να διαμαρτυρηθεί. Και τώρα ζητούν ξεκάθαρα την πτώση του καθεστώτος και ταυτίζονται με άλλες περιοχές της Συρίας που αγωνίζονται για την ελευθερία –ακούμε συνθήματα αλληλεγγύης με το Ίντλιμπ και το αντίστροφο– και έχουν γίνει πολλές επιθέσεις σε γραφεία του κυβερνώντος κόμματος Μπάαθ και σε θέσεις του καθεστώτος. Καθώς πρόκειται για μειονοτική ομάδα, το καθεστώς δεν απάντησε με τη μαζική βία και τις συλλήψεις που είδαμε αλλού σε περιοχές με σουνιτική πλειοψηφία –για τους λόγους για τους οποίους μιλήσαμε προηγουμένως– ότι το καθεστώς θέλει να παρουσιαστεί ως «υπερασπιστής των μειονοτήτων» – έτσι οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν μέχρι σήμερα.
Επίσης, στη βόρεια Συρία τους τελευταίους μήνες υπάρχει μια εξέγερση εναντίον της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ, την πρώην Τζάμπχατ αλ-Νούσρα. Πρόκειται για μια αυταρχική ισλαμιστική πολιτοφυλακή που έχει μεγάλη δύναμη και κυβερνά τμήματα της βορειοδυτικής χώρας. Είναι πολύ σαφές ότι οι Σύριοι απορρίπτουν κάθε μορφή αυταρχισμού – είτε πρόκειται για το καθεστώς είτε για οποιαδήποτε άλλη ομάδα. Ο αγώνας εξακολουθεί να είναι ένας αγώνας για την ελευθερία και τη δημοκρατία.
Μέλη της οργάνωσης Τζάμπχατ αλ-Νούσρα της αλ-Κάιντα κάνουν χειρονομίες καθώς κινούνται σε αυτοκινητοπομπή που περιηγείται σε χωριά, τα οποία, όπως δήλωσαν, έχουν καταλάβει από τις συριακές παρατάξεις των ανταρτών, στη νότια επαρχία του Ίντλιμπ. Φωτογραφία: REUTERS / Khalil Ashawi
Γράφατε επί τόσα χρόνια για τη συριακή επανάσταση, η οποία φαινόταν να περιέρχεται σε όλο και πιο απελπιστική κατάσταση.
Μου ράγισε η καρδιά όταν διάβασα το βιβλίο σας, επειδή φαίνεται ότι δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να γίνει, και επίσης οι Σύριοι δεν έχουν τόση υποστήριξη στη διεθνή σκηνή όσο η Παλαιστίνη, για παράδειγμα, ή η Ουκρανία. Πώς καταφέρνετε προσωπικά να επιβιώνετε όλα αυτά τα χρόνια χωρίς να απελπίζεστε; Νομίζω ότι για τους Ουκρανούς, χρειαζόμαστε ιδέες αυτού του είδους.
Τα τελευταία χρόνια ήταν εξαιρετικά τραυματικά για τους Σύριους. Η χώρα μας έχει καταστραφεί και οι αγαπημένοι μας έχουν συλληφθεί, δολοφονηθεί ή εκτοπιστεί. Όσοι βρίσκονται στην εξορία αντιμετωπίζουν την εχθρότητα, τη βία, ακόμη και την απειλή της βίαιης επιστροφής στη Συρία. Και τώρα ο κόσμος εξομαλύνει τις σχέσεις του με τον τύραννο που δημιούργησε τη δυστυχία μας. Είναι δύσκολο μερικές φορές να έχουμε τη δύναμη να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε, αλλά τι μπορούμε να κάνουμε; Η κατάσταση συνεχίζεται και το ίδιο πρέπει να κάνουμε κι εμείς.
Οι Σύριοι στη χώρα δεν έχουν εγκαταλείψει τον αγώνα τους. Έτσι, όσοι είμαστε έξω πρέπει να συνεχίσουμε να τους υποστηρίζουμε, να ευαισθητοποιούμε για το τι συμβαίνει στη Συρία. Έχουμε την πολυτέλεια της απόστασης και του χώρου για να αναπνεύσουμε. Και το πιο σημαντικό, είμαστε σε θέση να οργανωθούμε, να οικοδομήσουμε συνδέσεις με ανθρώπους που αγωνίζονται αλλού – όπως προσπαθούμε να κάνουμε με αυτή τη συζήτηση.
Κατά την τελευταία ενάμιση δεκαετία, έχω συνδεθεί με ανθρώπους από όλο τον κόσμο. Πολλοί από αυτούς αισθάνονται αποκλεισμένοι από τον κυρίαρχο αριστερό λόγο για πολλούς από τους λόγους για τους οποίους έχουμε μιλήσει. Αυτό μου δίνει πολλή ενέργεια, να συνδεθώ με άλλους, να εργαστώ σε κοινότητα με ομοϊδεάτες, να προσπαθήσω να οικοδομήσω ένα νέο όραμα για τον διεθνισμό, μεταξύ αυτών που προέρχονται από την περιφέρεια, ένα όραμα που εστιάζει στους ανθρώπους, όχι στα κράτη και είναι ενάντια σε όλους τους αυταρχισμούς και όλους τους ιμπεριαλισμούς. Ας ελπίσουμε ότι στο μέλλον θα μπορέσουμε να οικοδομήσουμε μαζί ένα νέο κίνημα.
Μετάφραση: elaliberta.gr
“‘Syrians Celebrate When Russian Generals, Involved in War Crimes in Syria, Are Being Killed in Ukraine’. Interview With Leila Al-Shami” (Talked to Leila: Maria Shinkarenko), Спільне/Commons, 23 Ιουλίου 2024, https://commons.com.ua/en/intervyu-pro-siriyu-z-lejloyu-al-shami/.
«Лейла аль-Шамі: “Сирійці радіють, коли бачать, як в Україні вбивають російських генералів, причетних до воєнних злочинів у Сирії”» (Розмовляла з Лейлою: Марія Шинкаренко), Спільне/Commons, 23 Ιουλίου 2024, https://commons.com.ua/uk/intervyu-pro-siriyu-z-lejloyu-al-shami/.
Σημειώσεις
[1] Robin Yassin-Kassab, Leila Al-Shami, Burning Country: Syrians in Revolution and War, Pluto Press, 2018.
[2] [Σ.τ.Μ.:] Βλ. το άρθρο Leila Al Shami, «Ο “αντιιμπεριαλισμός” των ηλιθίων», e la libertà, 18 Απριλίου 2018,
https://www.elaliberta.gr/διεθνή/μέση-ανατολή-βόρεια-αφρική/4238-ο-«αντιιμπεριαλισμός»-των-ηλιθίων
[3] “Statement of Free Syrians in solidarity with the Palestinian people”, Intersectional Syria, https://intersectionalsyria.com/2023/11/10/statement-of-free-syrians-in-solidarity-with-the-palestinian-people/ [«Ανακοίνωση αλληλεγγύης των Ελεύθερων Σύριων προς τον παλαιστινιακό λαό», e la libertà, 15 Νοεμβρίου 2023,